De Italianen brachten de afgelopen dagen hun stem uit voor de Kamer van Afgevaardigden en de Senaat. Het oordeel van de Italianen is verdeeld en maakt regeren lastig. Alleen wie de grote verliezer is, is duidelijk: Mario Monti. Il professore maakte zich met zijn bezuinigingsbeleid niet populair en wist met zijn alliantie slechts 10,54 procent van de stemmen binnen te halen in de Kamer en nog geen 10 procent in de Senaat.
Grote winnaar is Beppe Grillo met zijn partij MoVimento Cinque Stelle (M5S). Met ruim een kwart van de stemmen is M5S de meest gekozen partij, maar toch heeft Grillo in de Kamer noch in de Senaat een meerderheid aan zetels. Dit komt doordat Silvio Berlusconi en Pier Luigi Bersani, leiders van respectievelijk centrumrechts en -links, kunnen leunen op een alliantie van kleine partijen, die tezamen meer stemmen binnenhaalden dan de M5S, die op zichzelf staat.
Centrumlinks draait voornamelijk om de Partito Democratico (Pd) van Pier Luigi Bersani, aangevuld met een aantal kleinere partijen van min of meer dezelfde politieke kleur. De Pd kreeg minder stemmen dan de M5S, maar door de extra procenten van de alliantiepartijen behaalde centrumlinks met 29,54 procent de meeste stemmen, en daarmee 340 zetels in de Kamer. Centrumrechts wordt aangevoerd door Il Popolo della Libertà van Berlusconi en bestaat uit meer partijtjes dan centrumlinks (waaronder een met de welluidende naam ‘Basta Tasse’ – vrij vertaald ‘genoeg van belasting’). Deze alliantie behaalde 29,13 procent van de stemmen, maar kreeg daar slechts 124 Kamerzetels voor toegewezen.
In Italië krijgt de alliantie met de meeste stemmen automatisch een meerderheid toegewezen van 55 procent van het totale aantal zetels, ook al bedraagt het verschil, zoals nu het geval is, nog geen halve procent. Deze regel is ooit ingevoerd om Italië bestuurbaar te maken, maar blijkt ook vertekenend te kunnen werken wanneer er meer dan twee machtsblokken ontstaan, zoals nu. Behalve centrumlinks en -rechts moet er ook rekening worden gehouden met Grillo en – zij het in mindere mate – met Monti.
In de Senaat wordt het aantal zetels op een geheel andere manier verdeeld. Door het regionale verdeelmodel is het mogelijk dat een machtsblok, ondanks een absolute meerderheid aan stemmen, toch een minderheid aan zetels in de Senaat krijgt toegewezen. Vandaag leek het erop dat dit in Italië was gebeurd. Hoewel de centrumlinkse partijen ook voor de Senaat een nipte meerderheid van de stemmen wisten te behalen, leken Bersani en zijn alliantiepartijen drie zetels minder te krijgen dan Berlusconi en kornuiten. De centrumrechtse partijen hebben het voornamelijk goed gedaan in de zogenaamde regioni chiave, de regio’s in Italië waar het meeste kiesmannen te halen zijn, zoals Lombardije. Toch wijzen de laatste resultaten erop dat ook in de Senaat een centrumlinkse alliantie nét iets meer stemmen heeft gekregen dan centrumrechts.
We kunnen ons hier nauwelijks voorstellen dat er überhaupt nog mensen op Silvio Berlusconi stemmen. De strakgetrokken zeventiger is in de afgelopen jaren van het nodige beschuldigd: corruptie, seks met minderjarige meisjes en zelfs banden met de maffia. Immer glimlachend riep hij een onschendbaarheidswet in het leven waardoor de zaken tegen hem verjaarden en zei hij en passant dat Angela Merkel een onneukbare dikke kont had. Centrumrechts is dan ook niet meer zo populair als bij de vorige verkiezingen in 2008. In vijf jaar tijd raakte centrumrechts ruim 6 miljoen stemmen kwijt (van 15,5 miljoen naar 9 miljoen stemmen). Ondanks deze tegenvaller zit Berlusconi de andere grote partijen op de hielen en blijft hij een man waarmee rekening zal moeten worden gehouden.
Joe, een doorsnee Italiaanse jongeman zegt hierover: “In verhouding met landen als Frankrijk en Duitsland is Italië nog maar een jonge republiek. Daardoor ontbreekt het ons aan een gezamenlijke identiteit, aan patriottisme, iets wat de Fransen en Duitsers wel hebben. In die landen maken politici keuzes met oog voor het welzijn van hun land. Wij hebben gewoonweg geen politieke klasse die daadwerkelijk doet wat het beste is voor ons land. Een Italiaanse politicus die aan de macht komt, doet wat goed is voor hem zelf en werkt daarmee stelselmatig tegen wat goed is voor het collectief.
Ook al weten mensen dat Berlusconi niet de beste politicus is, dat hij een schandalig ventje is, toch stemmen ze op hem, vanuit het in Italië nog sterk aanwezige anticommunisme. Voor hen is stemmen kiezen tussen twee kwaden. Ze stemmen niet zozeer voor Berlusconi, maar tegen de partijen die voor hen het oude links belichamen.”
Waar heeft Italië dan behoefte aan? “Volgens mij heeft Italië een dappere politieke beweging nodig, die ervoor zorgt dat Italië uit de EU treedt. Zonder de euro was Italië nog een van de belangrijkste economieën in de wereld, hoorden we bij de G8. Nu lopen we het risico een soort Griekenland te worden!”
Zijn woorden brengen ons bij Beppe Grillo en zijn protestpartij Movimento 5 Stelle (M5S), een partij met een anti-elitair karakter, die niet per se voor Italiaanse deelneming aan de EU is. De plotselinge populariteit van Grillo’s protestbeweging is opmerkelijk. Zeker als je in ogenschouw neemt dat Grillo nooit meedeed aan tv-programma’s, geen vragen van journalisten wilde beantwoorden en geen publieke gelden gebruikte om campagne te voeren. Wel reisde de 64-jarige oud-komiek het land door met zijn zogenaamde Tsunami Tour. In polemische speeches in diverse steden riep hij de zittende politici op “zich over te geven” omdat ze omsingeld zouden zijn door het Italiaanse volk dat “genoeg had van zelfverrijking, loze beloftes en vriendjespolitiek”. De antipolitieke partij is met de verkiezingsuitslag ineens een politieke partij geworden waar rekening mee moet worden gehouden. “Iedereen bedankt,” twitterde Grillo, “onze burgerlijke revolutie stopt hier niet.”
Grillo riep na de verkiezingen dat “samenwerking met Berlusconi een misdaad tegen de Melkweg” zou zijn, maar de woordvoerder van M5S verklaarde braaf dat de partij “ideeën zal steunen die goed zijn voor het land”. Wat Grillo zelf roept, doet er overigens weinig toe. Het gezicht van M5S is zelf niet verkiesbaar. Een van de regels van Movimento 5 Stelle is namelijk dat burgers met een strafblad niet verkiesbaar mogen zijn. En Grillo heeft zelf een strafblad, omdat hij ooit betrokken is geweest bij een dodelijk ongeluk.
Alle ogen zijn gericht op Bersani, leider van de belangrijkste alliantie in de Kamer. De voormalig communist verklaarde vandaag niet samen te willen werken met Berlusconi, maar wel open te staan voor de M5S. In zijn speech daagt hij de M5S uit om met concrete plannen en ideeën te komen. “Jullie kunnen nu niet meer zeggen hoe het niet moet, maar bedenken wat we wél moeten doen. Je kunt wel roepen dat alle politici naar huis moeten, maar nu ben je zelf politicus. Dus of je bedenkt welke koers Italië moet varen, of je gaat zelf naar huis.”
©Foto: Giorgio Brida
