http://www.youtube.com/watch?v=eaeq0XFuyAk
Die opera waar Adolf Hitler nou zo verkikkerd op was, was dat Siegfried, of Die Meistersinger von Nürnberg? Connaisseurs buigen zich reeds meerdere decennia over de vraag welk werk van Wagner de Duitse despoot het meest bekoorde, maar interessanter is natuurlijk welke opera Hitler het meest inspireerde.
Ontegenzeggelijk is dat Rienzi, der Letzte der Tribunen, de derde opera van Richard Wagner. Dat is het muziektheaterstuk ‘waar alles mee begon’, althans: die verklaring legde Hitler tegenover Winifred Wagner af, de schoondochter van de componist.
Rienzi handelt over de veertiende-eeuwse volksmenner Cola di Rienzo, die de adel van Rome verantwoordelijk houdt voor het verval van die stad en daarom als zondebok bestempelt. Met een eigen militie nam hij in 1347 het duistere dievennest dat Rome toen was in en plaatste zichzelf meteen aan het hoofd van de regering.
Hij nam daarbij direct de titel tribunus plebis, oftewel volkstribuun, aan; een ambt, overgeleverd uit het roemruchte Romeinse rijk, dat erin voorzag straatarm plebs tegen stinkend rijke patriciërsgeslachten te beschermen. Cola di Rienzo zou spoorslags korte metten maken met alles wat ook maar een beetje naar adel riekt.
Talrijke razzia’s zette hij op om de stad Rome van vooraanstaande families te zuiveren. De volkstribuun maakte er niet alleen jacht op, hij moordde ze meteen uit en al vrij snel heerste Cola di Rienzo in zijn eentje als een meedogenloze tiran over de hele stad.
Zijn bedoelingen waren nobel: hij wilde de paus, die alweer een tijdje in ballingschap in het Franse Avignon leefde, terughalen naar Rome en hij wilde de stad economische voorspoed en politieke stabiliteit geven, zodat de stad een voorbeeldig en veilig oord zou zijn voor de talloze pelgrims die Rome in het Jubeljaar 1350 zouden bezoeken.
Cola di Rienzo heeft die klus niet kunnen klaren, omdat de inwoners van Rome geen heil zagen in de tirannieke tribuun. Hij nam de benen en verschuilde zich in Praag. Karel van Bohemen ontmaskerde de politiek vluchteling echter en leverde de gewezen dictator uit aan paus Clemens VI, die hem stante pede in de donkerste kerker van Avignon smeet.
Diens opvolger, Innocentius VI, liet hem vrij en stuurde hem als pauselijk gezant terug naar Rome, om daar een extra belasting op zout en wijn aan te kondigen. Daarmee haalde Cola di Rienzo zich vrijwel meteen weer de woede van het volk op de hals.
Gezien zijn eigen levensloop en latere handelswijzen, is het goed te begrijpen dat Rienzi een drijfveer voor Hitler was, nadat hij een uitvoering van die opera in het begin van de twintigste eeuw in het Oostenrijkse Linz bijwoonde. Het is bekend dat Hitler een groot bewonderaar van Wagner was en dankbaar misbruikte hij de antisemitische trekjes in latere opera’s van de componist.
Rienzi is als opera op de leest van de Franse grand-opéra geschoeid: vijf bedrijven, meeslepende massa-scènes, basaal ballet en groteske finales. Dat alles verpakt in een ellenlange zit. Inclusief pauzes duurde de première van Rienzi, in Dresden op 20 oktober 1842, maar liefst zes uur. Om te voorkomen dat het toegestroomde publiek halverwege de avond de benen nam, zou Wagner tijdens de voorstelling de klok boven het podium stil hebben laten zetten.
Mythische rituelen, heroïsche krijgstochten, wraakzucht, polarisatie, massabijeenkomsten: allemaal elementen in Rienzi die duidelijk maken wat Hitler zo in deze opera aansprak. Het meest beviel hem ongetwijfeld de uiteindelijke moraal van het verhaal, namelijk: politieke bevelen staan boven menselijke gevoelens.
Hoewel het barst van de parallellen tussen Cola di Rienzo en Adolf Hitler, leek het einde van de gewezen volkstribuun meer op de laatste uren van Benito Mussolini. Hij eindigde dan misschien niet net als Il Duce gelyncht aan de portaalbalk van een tankstation, al was het maar bij gebrek aan benzinepompen, wel overviel een ziedende menigte Cola di Rienzo om zijn lichaam aan stukken te rijten.
In Help, opera! schept operakenner Jochem Rietjens orde in de chaos van de wonderlijke wereld die opera heet en logenstraft daarbij meteen de erudiete snobs die er de mond vol van hebben, maar amper behept zijn met enige kennis over het genre.
