Na Theo’s dood bleek dat veel mensen helemaal niet zo onder de indruk van hem waren. Of gewoon bang, zoals ik soms was. Men speelde het spel mee, vertelde hem wat hij wilde horen, maar dacht er zo het zijne van. Ook kon je Theo als speelgoed gebruiken. “Lachen man. Dan vertelde je hem een roddel en dan stond het de volgende dag groot in de krant”. Zo vertelde iemand Theo in 2004 dat Els Borst, ex-minister van Volksgezondheid, voor haar partijgenoot Hans van Mierlo met voorrang een nieuwe lever had geregeld. Een gerucht en beslist niet waar. In zijn column in de Metro haalde Theo vervolgens vernietigend uit naar Els Borst.
Kort daarop stond ik op de speelplaats van de Theo Thijssen School naast Els Borst. Ik voelde de neiging haar mijn excuses te maken voor die Metro-column van Theo. Maar dat zou misplaatst en zinloos zijn geweest, aanmatigend, ongepast, zielig eigenlijk. Voer voor psychologen, inderdaad, gaat u gerust uw gang. Ik had zelfs de groeiende behoefte excuses te maken aan islamieten. Niet aan alle islamieten, maar aan de Palestijnen toch zeker. Die stukjes van mij stonden toevallig ook nog in de Metro, waar Theo toen ook voor schreef.
Maar er was ook veel gebeurd sinds ik hem in 1987 leerde kennen, vanwege dit door mij geschreven cabaretlied:
Allah houdt van tolerantie Dat wil zeggen: die van u Maar wie naakt zwemt op vakantie Gaat in Allahs vleesfondue Allah houdt van godsdienstvrijheid Dat wil zeggen: die van ons Maar wie Allah’s wet bestrijdt Verdwijnt in Allahs vleeswagons Stalin was een ijzervreter Hitler deed het ook niet slecht Allah is nog stukken beter Allah heeft dat zelf gezegd
Daarmee begon het ooit, onze vriendschap. Eindigen zou het met Najib en Julia, een verhaal over de onmogelijke liefde tussen een Marokkaan en een net Haags hockeymeisje. Door mij geschreven, verfilmd door Theo. Die na 9-11 en de moord op Pim Fortuijn toch meer in de stemming was voor een bloedige kruistocht. De serie, onverwacht subtiel en genuanceerd, won een Gouden Kalf. Wat tegelijk een wiedergutmachung was voor mijn scenaristische prutswerk bij De Pijnbank. Kortom, een complete overwinning voor de leraar, moralist en mensenvriend in mij. Ja, ik hoor u. U heeft gelijk.
Najib en Julia was zeker niet mijn eerste poging om Theo op te voeden. Hij had met mij soortgelijke plannen en ongetwijfeld ook met veel anderen. Het idee is om de ander herscheppen naar je eigen evenbeeld. Wellicht in de hoop dat twee halve gekken samen één gezond mens opleveren. Of één hele gek, die wel gelukkig is. Ook goed. In het satirische studentenblad Propia Cures verscheen in 1990 een stukje onder de naam van Theo van Gogh. De barokke mitrailleu-stijl en vocabulaire waren inderdaad geheel de zijne. Lijdend voorwerp waren het reclamebureau en de productmanagers van het Duitse koffiemerk Jacobs. Die onderneming had het zomaar gewaagd Theo’s voorstel voor tv-commercials af te keuren. Terwijl het geheel toch vintage Van Gogh was: dienstbare negers knielden met kopjes koffie voor dankbare blanke meesters en meesteressen. Omdat ik (naast het cabaret) ook werkte in de reclame, wilde Theo juist van mij horen dat Jacob’s koffie er geen reet van snapte. Van mijn argumenten (helaas waren die argumenten tegen Theo en vóór het commerciele inzicht van de Duitse productmanagers) wilde hij vervolgens niets weten. Ik besloot hem educatief te bestraffen met dat stukje in Propria Cures, zogenaamd van hemzelf.
Achteraf claimde Theo dat ik hem tienduizenden guldens had gekost. Wie weet. Aan de andere kant: wraak was een gerecht dat koud werd opgediend, volgens Theo. Zowel de temperatuur als de garnering waren in dit geval helemaal in orde geweest, daar kon hij niet omheen. Maar het stond genoteerd. In 2003 won Najib en Julia op het Nederlands Filmfestival een Gouden Kalf. Theo noemde in zijn overwinningsspeech iedereen, behalve de scenarioschrijver. Dat was ik. Vervolgens verscheen Najib en Julia als setje dvd’s. Op de cover stonden de regisseur en een handvol acteurs vermeld. Maar de naam van de scenarioschrijver ontbrak. “Waarom staat mijn naam er niet op?” “Jou kennen ze niet Justus”, zei Theo. Touché! IJskoud opgediend. Justus van Oel is scenarioschrijver en maakte samen met Theo van Gogh onder andere de televisieserie Najib & Julia. Wekelijks verhaalt hij over zijn tijd met Theo van Gogh.
