Tegenwoordig zet alles en iedereen zichzelf in de etalage. De hedendaagse mens heeft er een dagtaak van gemaakt aandacht voor zijn ‘actuele status’ te vragen. Al roeptoeterend slingert hij zijn opvattinkjes, verworvenheden en zelfportretten de wereld in. Daan Samson, sinds vorig jaar ‘artist in residence‘ bij ThePostOnline, organiseerde afgelopen maand een fotoshoot rondom dit gegeven. In de 16e eeuwse keuken van het Stedelijk Museum Zwolle liet de welvaartskunstenaar een pronkstilleven verrijzen; een zogenaamde vanitas-compositie vól bloemstukken, vissenkoppen en sexy keukenmachines. Foodprocessorgigant Magimix sponsorde het event.
De meeste aandacht werd echter opgeëist door de aanwezigheid van twee jonge Zwolse meiden. Het duo was door de kunstenaar van Facebook gehaald. In handen van fotograaf Jeronimus van Pelt werden de beauties ‘op speelse wijze’ tussen de blenders en de specerijen vastgelegd. Met de historische keuken als decor. Op zijn thuishonk ThePostOnline geeft Daan Samson tekst en uitleg.
De laatste keer dat ik u sprak hield u een exposé over planten en determinisme. U poogde samen met VVD-politicus Halbe Zijlstra een kijkje te nemen én te geven in de keuken van Moeder Natuur. Is dit event – zoals u het noemt – een voortzetting van die zoektocht, queeste zo u wilt?
“Ja en nee. Deze keuken in Zwolle heeft mijn belangstelling getrokken door haar calvinistische oorsprong. Het Drostenhuis, alwaar de kookruimte onderdeel vanuit maakt, werd ingericht tussen de 16de en de 18e eeuw. Een periode waarin de meeste Nederlanders er nog een typisch bescheiden levensstijl op nahielden. De oorspronkelijke bewoners waren machtig en vermogend. Toch schreeuwden zij hun voorspoed niet van de daken. Hun oud-Hollandse terughoudendheid proef je terug in de gehele regentenwoning. De museumkeuken leek mij daarom dé locatie om een botsing te laten plaatsvinden tussen de ‘ingetogen waarden van weleer’ en de exhbitionistische waarden van vandaag de dag. Via Facebook heb ik twee frisse meiden kunnen traceren. Dit tweetal is uitgenodigd bovenop de pronktafel te kruipen die vlakvoor de schouw was uitgestald. Op een zéér knappe manier hebben de meiden geposeerd.”
Een registratie van de fotoshoot ziet u hieronder:
Dat u uzelve in de etalage zet is voor mij geen verrassing. Zelfs als objectief beschouwer kan ik zeggen: dat is waar Samson de Welvaartskunstenaar goed in is. Het is uw forte, durf ik te beweren. De nadruk die u echter legt op Facebook – bewust of onbewust, vind ik opmerkelijk. Zit daar een gedachte achter?
“Het is mij wederom opgevallen hoe gemakkelijk mensen vandaag de dag omgaan met de aanwezigheid van een camera. Elke sterveling kan er tegenwoordig een bestaan in spotlights op na houden. Overal en altijd worden er status-updates doorgevoerd. En die nieuwe openheid stuwt vele bevrijdingslentes voort. Voorheen kon men alleen maar raden naar de plekken waar richtingbepalers hun boodschappen deden. Wanneer je thans bij een museumdirecteur aan tafel zit, dan weet je exact wat deze kunstpaus de avond ervoor heeft gegeten. Foto’s van zijn maaltijd heb je op Facebook langs zien komen. En gelukkig laat een nieuwe update nooit lang op zich wachten. De dagoogst wordt zéér methodisch in beeld gebracht. Triomfantelijk kadert de mens de wereld om zich heen. Kortgeleden was ik in Park Güell in Barcelona. Deze door Gaudí ontworpen mozaïektuin wordt dagelijks door massa’s toeristen overspoeld. Aangevoerd vanaf cruiseschepen komen vakantiegangers ook dáár hun territoriale veroveringen vastleggen. Zeer spontaan nemen tienermeisjes, maar evengoed vrouwen én mannen in bermuda’s, de bekende ‘contrapost’ aan. Dit is dé klassieke poseerhouding. Het rechterbeen wordt standbeen en het linkerbeen krijgt de functie van ‘speelbeen’. Vaak wordt de bips een beetje gedraaid, en zie je de hoofden kantelen. Vanaf hun kleedjes kijken de Nigeriaanse verkopers toe. Vaak doen zij dat tezamen met een klein leger ‘echte’ cultuurparticipanten. Het bataljon kunst-trotters hoor je dan nog iets mompelen over het gegeven ‘dat Gaudí dit park eigenlijk nooit voor dagjesmensen heeft ontworpen’. En vervolgens zien zij lijdzaam toe hoe deze lap cultureel erfgoed wordt geannexeerd door voortdurend naar Facebook uploadende toeristenmeisjes.”
“Daher bleiben die Weiber ihr Leben lang Kinder, sehn immer nur das Nächste, kleben an der Gegenwart, nehmen den Schein der Dinge für die Sache und ziehn Kleinigkeiten den wichtigen Angelegenheiten vor.” Aldus Schopenhauer in ‘Über die Weiber’. In zijn overweging is De Vrouw naïef, maar tegelijkertijd een muze én vernietiger van werelden. Toen ik uw filmpje liet zien aan mijn buurman zei hij: “Samson heeft die inherente paradox opgezocht, zonder deze voluit te tonen.” Klopt dat, is dat een juiste conclusie?
“Uw buurman heeft het scherp gezien. In Park Güell heb ik geleerd te leven met een zéér grote teleurstelling. Als toeschouwer kun je alleen maar gissen naar welke inzichten er exact schuilgaan achter de grote glimmende zonnebrillen. Met hun diep gebruinde benen rennen de ‘Pinterest-celebrities’ van de ene Gaudí-sculptuur naar de andere. Schalks wordt er gelachen tussen mozaïekversieringen waarmee Gaudí ooit zijn sociale engagement poogde te tonen. Het is heerlijk om naar een dergelijke inlijving te kijken, terwijl het beeld gelijktijdig iets verontrustends heeft.”
Uw werk doet deze keer onvermijdelijk denken aan de bijkans losbandige stillevens die de 17e eeuw – vaak, niet altijd – zo kenmerken. Overvloed, wellicht zelfs decadentie, lijken de overhand te hebben. Tegelijkertijd mis ik het calvinisme, wat onderdeel uitmaakt van onze volksaard. Datzelfde calvinisme wat u zojuist benoemde als ‘oorsprong-gedachte’. Zijn wij wederom aanbeland bij een paradox? Ik formuleer de vraag anders: de keukenmachines van Magimix; een verworvenheid of juist een last, lust of schuldgevoel?
“Het woord vanitas is Latijn en betekent ‘ijdelheid’ en ‘leegheid’. In stillevens uit de 17e eeuw wezen kunstschilders er graag op dat het menselijk bestaan slechts één moment duurt. Juist omdat onze indivuduele houdbaarheidsdatum beperkt is, zouden wij daarom ten volle van het huidige moment moeten genieten. De oorsprong van dat thema ligt in de protestants-christelijke hoek. Er diende te worden gewaarschuwd voor de zinloosheid van het aardse. Een bestaan werd gepropagandeerd zonder al te veel frivoliteiten. De keukenmachines van Magimix beschouw ik derhalve als zeer deugdzame metgezellen. Als zeer trouwe werkkrachten die gedurende een heel leven trouw blijven aan hun verantwoordelijke. De smoothiemaker ‘Magimix Le Duo Plus’ bijvoorbeeld, die zorgt alledaags voor de hóógst mogelijke rendementen tijdens het centrifugeren van fruit. Van verspilling zal er geen sprake zijn. Zelf heb ik er voor gekozen niét te werken met de nieuwe lijn veelkleurige Magimix apparaten. Juist de knalroze broodroosters en olijfgroene foodprocessors had ik thuis aan mijn verworvenheden willen toevoegen, maar tijdens de shoot zouden zij het bewust ‘gematigde’ kleurenpallet ontsieren. Ook die details spelen mee. Aardig is het wellicht te vermelden dat de twee Facebook-modellen studentes blijken te zijn op een gereformeerde scholengemeenschap in Zwolle.”
“Twee lekkere wijven. Zo kan ik het ook”, zei mijn buurman vervolgens.
“Opnieuw heeft uw buurman een punt. Middels al die nieuwe openheid zou uiteraard óók hij een aantal bekoorlijke vrouwen kunnen benaderen, met de vraag of zij in zijn favoriete museumkeuken willen poseren. Mocht hij werkelijk die ambitie koesteren, dan adviseer ik hem wel zijn taalgebruik iets aan te passen. Als welvaartskunstenaar zal hij oprecht charmant uit de hoek moeten komen. Tijdens zijn verleidingsdansen zullen wederpartijen het immers haarfijn aanvoelen wanneer hij er een onwaarachtige focus op nahoudt. Als vanzelfsprekend zullen ook de critici zijn woorden op een weegschaal leggen. Één dag nadat ons Zwolse persbericht was verzonden, verschenen reeds de eerste beschouwingen. Binnen de vooraankondiging meenden criticasters termen te hebben ontdekt die zouden duiden op ‘hedendaagsheid’ en ‘marktgerichtheid’. Het Stedelijk Museum Zwolle zou blindelings volgen in een trend van oprukkende leegte en populisme. En evenzeer hadden de censoren vastgesteld dat ik als welvaartskunstenaar wél communiceer via de sociale media, maar dat ik dat niét doe met het doel waarop Ai Weiwei dat doet.”
“Het contrast werd benadrukt tussen mij én de artiest die in Peking huisarrest heeft opgelegd gekregen. Ai Weiwei zet Facebook en Twitter in om zijn onderdrukkers te bekritiseren. Zelf ken ik zo’n noodzaak niet. Ik gebruik de sociale media om met prachtige mensen in contact te komen. Binnen de Westerse kunstwereld is het echter al jaren bon ton om continu jouw persoonlijke verontwaardiging over Ai Weiwei’s situatie te etaleren. De achting en de steunbetuigingen nemen vaak potsierlijke vormen aan. Heden ten dage krijg je als welvaartskunstenaar letterlijk toegesist: “Zeg, jij gebruikt social media, maar je doet dat wél met een ander doel dan Ai Weiwei!””
Samson de Seksist. Is dat een verwijt dat ik u kan maken? Want ik weet het werkelijk niet. Ik doel op wat u zegt over Ai Weiwei; het voortdurende gevecht tussen schoonheid en realiteit. Twee uitersten die elkaar gek genoeg ook aanvullen. Magimix begint niet voor niets met de M van Meiden.
“Tijdens mijn jeugd was mijn moeder zéér actief binnen de vrouwenbeweging. Het zou natuurlijk kunnen dat juist dié achtergrond mij tot seksist heeft gevormd. Al geloof ik daar zelf niet helemaal in. Wél ben ik mij misschien extra bewust geworden van bepaalde verschuivingen, die zich overigens nog altijd voordoen. Moraliteiten beschouw ik inmiddels als goed stijfgeklopt meringue-schuim. De lobbige substantie is plakkerig, en je kunt er malle figuren indraaien. Zo is de term ‘meiden’ met veel plezier in ons persbericht gespateld. Als zoon van een VOS-vrouw weet ik dat het woord in de jaren zeventig kwam meegespoeld met de tweede feministische golf. Je zou kunnen denken dat het begrip inmiddels bijna geen smaak meer zou hebben. Dubbel zo fijn is het daarom, wanneer er tóch recensenten zijn die het vruchtje daadwerkelijk in het baksel zien zitten. “Binnen hedendaags jargon worden meisjes of vrouwen ‘meiden’ genoemd”, noteert men dan. Zo’n aantekening maakt mij giechelig, en uitgelaten ga ik dan cupcakes voor mijn zoontje maken.”
De foto ‘Vanitas 2013 – Het Nieuwe Pronken’ is van 20 maart t/m 5 mei te zien als onderdeel van de tentoonstelling ‘Pronken’ in het Stedelijk Museum Zwolle.
