Je hoeft geen geleerde te zijn om te weten dat Europa momenteel in een politieke impasse is verzeild geraakt. In tijden van economische voorspoed hoor je niemand klagen over “democratische tekorten” en “gebrek aan legitimiteit”. Nu het echter even tegenzit klinkt de roep naar meer democratie luider en luider. Hoewel, is dat wel zo? Willen we wel meer democratie? Voormalig voorzitter van de Eurogroep, en dus voorganger van onze Jeroen Dijsselbloem, Jean-Claude Juncker verklaarde deze week in het Duitse tijdschrift Der Spiegel dat “de wil van het volk moet worden omzeild als het niet de juiste wil is.”
Als de geschiedenis ons namelijk één ding heeft geleerd dan is het wel dat het blindelings vertrouwen op democratie tot verschrikkelijke dingen kan leiden. De Luxemburgse minister stelt: : “Wer glaubt, dass sich die ewige Frage von Krieg und Frieden in Europa nie mehr stellt, könnte sich gewaltig irren. Die Dämonen sind nicht weg, sie schlafen nur.”Met andere woorden, als we niet uitkijken en het anti-Europese sentiment uit zijn voegen laten schieten, komt Europa weer in handen van ‘oorlogsdemonen’.
De Italiaanse klucht die verkiezingen heten lijken een voorbode op het einde van de Europese harmonie. Raar is het wel: de reacties vooraf en na afloop van de Italiaanse parlementsverkiezingen. Met angst en beven werden (en worden) de ontwikkelingen in la bella Italia gevolgd. Angela Merkel die het Italiaanse volk van tevoren nog een stemadvies geeft – een judaskus voor Mario Monti. De Europese Commissie die het nodig acht haar “vertrouwen” in de Italiaanse democratie uit te spreken – alsof dat nodig is. Aandelenbeurzen overal ter wereld die rood kleuren vanwege de politieke impasse die in Rome is ontstaan. De rechtse VVD’er Hans van Baalen die bij Nieuwsuur zijn voorkeur geeft aan de oud-communist – ja dat leest u goed – Luigi Bersani.
Zijn de Italiaanse verkiezingen geen nationale aangelegenheid? Waar bemoeien we ons eigenlijk mee? Het antwoord ligt voor de hand. “Italië is een belangrijk land in de eurozone. Een politieke impasse aldaar kan de Europese schuldencrisis nieuw leven inblazen.”
Dus hopen we maar met z’n allen dat de Italianen hun verstand gebruiken, dus stemmen op de technocraat Mario Monti. Helaas! Met nog geen 10 procent van de stemmen is Monti afgestraft voor zijn in Brussel zo gewaardeerde beleid. Maar ja, zo werkt het nu eenmaal. Het volk heeft gekozen. Leve de democratie! Of toch niet?
Het is de paradox van dit moment. Enerzijds roepen we in koor om meer democratie, meer democratische legitimiteit, meer betrokkenheid van en bij burgers. Anderzijds vertrouwen we “de burger” niet en zijn we als de dood dat zij de Berlusconi’s en Wildersen van deze wereld aan de macht helpen, met alle gevolgen van dien. We willen dus meer democratie, maar alleen als het ons uitkomt. Op zich niks nieuws. Winston Churchill zei al dat democratie als staatsvorm de beste (de minst slechte) is. Maar ook erkende hij dat het beste argument tegen democratie een conversatie van vijf minuten met een gemiddelde stemgerechtigde is.
Graag vergelijken wij onze democratische rechtsstaat met dictatoriale regimes uit het heden en verleden. Het is inderdaad ook niet moeilijk om te stellen dat ons systeem wenselijker is dan het nazisme van de jaren ’30 of het stalinisme in de ‘Democratische’ Volksrepubliek Korea (Noord-Korea). Toch kan een oude rot als Juncker het niet laten door te stellen dat de wil van het volk uiteindelijk minder belangrijk is dan de bureaucratische en ondemocratisch tot stand gekomen Europese verdragen.
Wanneer de wil van het volk immers als hoogste macht wordt gezien is het niet uit te sluiten dat de Europese verdragen en afspraken kunnen worden herzien of zelfs van afgezien. Dat kunnen ze in Brussel natuurlijk niet hebben. De Europese Unie, als supranationale staatsvorm, loopt gevaar als de burger een te directe invloed krijgt op het functioneren ervan. In die zin heeft Europa niet zozeer te maken heeft met een “democratisch tekort”, maar eerder met een “democratisch dilemma”.
