Dat staat er inderdaad. Suiker als het nieuwe tabak. Dat klinkt ongeloofwaardig, maar verschillende media – van NOS tot NRC – namen vorige week het frame van de voedsel- en specifiek suikerindustrie als de ‘nieuwe’ tabaksindustrie over. De aanzet daartoe gaf Zembla met de uitzending ‘‘Zoete verleiders’. De kritische onderzoeksjournalisten van de VARA kopieerden in die uitzending nogal slaafs artikelen uit het maatschappijkritische Amerikaanse opinietijdschrift Mother Jones. Houdt de vergelijking stand? En waar komt ie eigenlijk vandaan?
De suikerindustrie trekt kritisch wetenschappelijk onderzoek over de gezondheidsgevolgen van (overmatige) suikerconsumptie consequent in twijfel – volgens sommigen al sinds de jaren veertig van de vorige eeuw. Deze lobbystrategie is door wetenschapsjournalisten Naomi Oreskes en Martin Conway in hun Merchants of doubt gemunt als ‘de tabaksstrategie’. Zij projecteren deze strategie op klimaatsceptici. Net als Mother Jones, neemt Zembla suiker op de korrel.
De suikerindustrie gebruikt ongetwijfeld de tabaksstrategie. Iedere industrie gebruikt de tabaksstrategie. Toch is niet ieder product het ‘nieuwe’ tabak. Waarom suiker?
De boodschap die in dit frame verpakt is heeft meer om het lijf dan de vergelijking waarop ie gestoeld is. Een product zo schadelijk als tabak verdient geen plaats in ons consumptiepatroon. Zoiets als matiging is geen optie. Zelfregulering door de sector is een wassen neus. Overheid en burgers moeten in verzet komen. Beschermd worden. Big Sugar moet voor de rechter worden gesleept. Die associatie roept Big Tobacco op. Dát is de kracht van dit frame: het is vanzelfsprekend dat je een product vergelijkbaar met tabak aan strenge regels onderwerpt. Niets betutteling, hier word je doodziek van – luidt de suggestie. Aanpakken dus, die industrie. Dat past mooi in het straatje van consumentenorganisaties zoals Foodwatch, ngo’s als Oxfam en bezorgde ouders.
Het klinkt misschien niet geloofwaardig, maar zo werkt het wel. ‘Net als eerder voor de tabaksindustrie, dreigt de onverbiddelijke ontmaskering van haar dodelijke product nu voor de suikerindustrie (…) maar zoals de tabaksindustrie lang geleden ontdekte, is zelfs het onverbiddelijke nog eindeloos lang tegen te houden’, preekt het dreigende slotakkoord van het omslagverhaal over de zoete sluipmoordenaar in het gerenommeerde Mother Jones. Direct verbieden dus, dat vergif!
Maar er zijn natuurlijk wel degelijk verschillen tussen beide producten. Onze hersenen hebben glucose nodig om te functioneren. Hetzelfde geldt niet voor teer en nicotine. Er is óók zoiets als een niet-schadelijke hoeveelheid suiker. Hetzelfde geldt niet voor tabak. Enzovoorts, enzoverder. Overigens oogst ook de opvatting dat obesitas de maatschappij op kosten jaagt controverse. Toch grepen twitteraars sinds gisteren massaal het momentum van de website tabaknee.nl aan om ook op het punt van gezondheid suiker te spiegelen aan tabak.
Het frame is niet nieuw. Het zingt op internet al zeker tien jaar rond – inclusief een documentaire uit 2005, die het zoete korreltje óók nog eens brandmerkt als oorsprong van de slavernij. De hele discussie eromheen is al zo oud als Methusalem. Wat is dan nu opeens de nieuwswaarde?
Volgens Zembla een baanbrekend onderzoek van eigen bodem. Onderzoekers van de VU zouden voor het eerst in de geschiedenis onweerlegbaar bewijs hebben gevonden dat suiker dik maakt. De receptuur van deze revolutionaire studie is verbluffend simpel. Neem twee groepen kinderen. Geef de ene groep dagelijks een frisdrankje met zoetstof, de andere groep een drankje met suiker. Meet tot slot de kinderbuikjes – et voilà! Als dit de game changer is waar de wetenschappelijke wereld op wachtte, waarom is dit experiment dan pas in 2012 opgetuigd? Waarom in Nederland en niet in Amerika, waar problemen letterlijk een veel grotere omvang hebben? Bovendien: wie, behalve de suikerindustrie, twijfelde hier dan aan? Het invloedrijke artikel in Mother Jones verscheen nadat journalisten in bezit waren gekomen van interne documenten van Big Sugar. Ook daar helaas geen antwoord op het waarom nú.
Toch opvallend eigenlijk, dat het frame van suiker als het nieuwe tabak pas aansloeg nadat de eerste natuurlijke zoetstof – stevia – werd toegelaten op de Amerikaanse (2008) en Europese (2011) markten. Is dát misschien de echte game changer?
Roel van den Tillaart is publicist bij Van Belang & Partners
