Even leek het snel te gaan met Project Exit, het evenement dat twee jongens van 19 en 20 vorige week op Facebook aanmaakten om de vertrekkende burgemeester van Haren een groots afscheidsfeest te geven. Het aantal aanmeldingen stijgt elke vijf minuten met enkele tientallen, sneller nog dan bij het begin van Project X Haren. Toen kwamen na een ‘gekaapte’ uitnodiging voor de 16e verjaardag van Merthe uit Haren uiteindelijk duizenden ‘feestgangers’ op de been. 21 september 2012 zal voor Hareners voortaan de dag van de rellen en vernielingen zijn.
Aan een herhaling hiervan ontsnapt het Groningse villadorp dit keer. Project Exit wordt binnen een paar uur door Facebook uit de lucht gehaald na een melding van de politie, voor een tweede evenement is weinig animo. Toch is de politie volgens Bram en Daben (niet zijn echte naam) gefaald voor de test die hun Project Exit zou zijn. “We zijn verbaasd, de politie heeft weinig opgestoken van Project X. Ze heeft nog steeds geen contact met ons gezocht, zelfs niet nu we al even bij NOS op 3 zijn geweest en duidelijk is wie we zijn. Ze lijkt er dus nog steeds niet echt bovenop te zitten.”
De Friese Bram en Groningse Daben hebben beide een ICT-achtergrond. De inzet van sociale media rond Project X volgden ze daarom gefascineerd op de voet. De rellen op 21 september aanschouwde Bram ‘klappertandend’ voor de tv. Daben was erbij. “Alleen om het te zien. Ik heb niet gereld.” Alletwee willen ze weten hoe ver ze met de ervaring van eerder nu nog kunnen komen. Bram: “Niet omdat ik nog een slecht feestje met slechte afloop wilde veroorzaken. Maar om te zien hoe mensen, de gemeente, traditionele media en vooral de politie zouden reageren. En of zij nu wél haar best doet iets in de kiem te smoren waarvan bewezen is dat het fout kan gaan.”
Bram zag vorige week dinsdag kans om dit te testen. Die avond kondigt Bats naar aanleiding van het onderzoek naar de ongeregeldheden aan per 1 april op te stappen. De burgervader is maar net uitgesproken en op Twitter wordt al gevraagd wie een afscheidsfeest voor hem durft te organiseren. “Hee leuk”, denkt hij. En maakt, onder de naam Hans Haren, een Facebookevent aan voor 29 maart.
Zo’n 800 mensen hebben drie uur later aangegeven naar Project Exit te komen, de uitnodiging heeft ruim 1500 mensen bereikt. Om twaalf uur is de pagina ineens weg. “Op het profiel gaf ik duidelijk aan niet uit te zijn op rellen, maar uit de reacties bleekt dat sommigen daar wel zin in hadden. Ik krijg een melding van Facebook dat de pagina om de ‘uitlokkende reacties’ is verwijderd.”
Inmiddels heeft Daben contact gezocht met Bram. “Ik stuurde hem een plaatje dat hij als achtergrond kon gebruiken”, zegt die. De Groninger wil niet met zijn echte naam in de media. “We hebben niks strafbaars gedaan maar er zijn toch mensen die het slecht vinden wat we deden. We kregen ook bedreigingen. ‘Als ik je in Haren tegenkom ga je eraan’, bijvoorbeeld.”
Daben komt van Daben Mooifeessies, oftewel ‘dat zijn mooie feestjes’. Dat is ook de naam van het account dat hij vervolgens aanmaakt voor de wederopbouw van Project Exit op Facebook. Bram maakt hij mede-organisator, ditmaal als Hans van Dongelen.
Samen zetten ze nu in op een nog groter bereik. Bram: “We verstuurden de uitnodiging eerst naar contacten met veel volgers, mensen van weblog GeenStijl bijvoorbeeld.” De dag erna maken ze met dit doel ook twitteraccounts als @HatseBATS aan, om het feest ‘nog meer te bashen’. Maar de belangstelling is weg. De uitnodiging bereikt nu weliswaar 4100 mensen, nog maar 140 zeggen te komen. “Daarom heb ik woensdag ook de tweede pagina gekilled”, zegt Bram. “De lol was er wel vanaf, het publiek leek Project X-moe en de reacties die we zochten bleven uit.”
De traditionele media speelden er een grote rol in dat Project Exit uiteindelijk niet echt liep, denken de jongens. “Die schonken er pas serieus aandacht aan nadat alles uit de lucht was. De gemeente hield zich, in tegenstelling tot bij Project X nu ook stil. En dat de politie de pers ook pas te woord stond was ook goed”, zegt Bram. Tot zover voor de proef geslaagd.
Afgezien daarvan liet de politie in hun ogen veel steken vallen. “Omdat wij nooit iets hoorden leek de politie ook niet alert. Ze belde zelfs niet toen we woensdag een 06-nummer op de site zetten om contact uit te lokken.”
Daben vult aan: “We weten daarom ook niet precies welke acties wel zijn ondernomen. Maar wel dat mensen zijn benaderd om tweets over Project Exit te verwijderen. Inclusief onbewust iemand van de organisatie. Alleen de agenten die de boodschap brachten wisten niet eens te vertellen om welke tweets of account het dan ging.”
De jongens kunnen laten zien dat ze toegang hebben tot alle genoemde accounts. Maar is het niet makkelijk om achteraf, na een onsuccesvol evenement, te roepen dat het een test voor de politie was? Bram: “Het eerste event maakte ik aan vanaf mijn eigen computer en ip-adres, daarmee was ik vrij makkelijk te traceren. Dat had ik wel slimmer aangepakt als ik foute bedoelingen had.”
Om zijn testcase aannemelijk te maken toont hij een logboek waarin hij de ontwikkelingen bijhield. Aanmaakdatum: dinsdagavond. Hij geeft wel toe dat de focus gaandeweg meer op de politie kwam te liggen. “Dat die niet reageerde spoorde ons aan daarop in te zoomen. Je verwacht dat ze ons in elk geval zouden proberen te vinden. Tot op de dag vandaag is er nog geen contact geweest.”
Opmerkelijk in hun verhaal blijft, dat als ze elkaar echt niet kenden, Daben bij het eerste contact niet wist wat de intentie van Bram was. En andersom. En dus ook niet of ze misschien wel met een kwade genius in zee gingen en misschien wel een tweede Project X als resultaat.
In een tweede gesprek met alleen hem vertelt Bram daarover later: “Klopt, ik heb Daben niks over mijn plan verteld. Pas nadat ik het tweede event heb verwijderd liet ik hem weten wat mijn echte naam was en mijn doel.”
Daben: “Tja, in die zin hebben we elkaar misschien ‘gebruikt’. Maar uit het contact en de melding op het profiel dacht ik ook niet dat hij erop uit was echt weer foute mensen naar Haren te krijgen.” En beide: “Ik wist dat ik er anders op elk moment uit kon stappen.”
Ze werken nog aan een rapport met hun bevindingen en hopen dat alsnog bij de politie neer te kunnen leggen. “Maar het initiatief moet vanuit de politie komen.”
Die laat weten dat ze eerder contact zullen zoeken om de jongens zelf iets duidelijk te maken. “We weten nu wie het zijn en Project Exit kunnen we niet waarderen”, zegt woordvoerder Wouter de Vries. Verschijnselen als deze worden volgens hem altijd serieus genomen. Na de interne evaluatie van Project X en op voorzet van Oscar Dros – tijdens de rellen nog korpschef in Groningen, nu niet zonder kritiek gepromoveerd tot politiechef van Noord-Nederland – is onder meer het Real Time Intelligence Center in Drachten ingericht. “Daar zitten ICT-techneuten speciaal voor dit soort dingen.”
Via internetsurveillance kwamen ze bij Project Exit terecht, laat politiewoordvoerder Pieter Boomsma nog per mail weten. “Ondanks dat de site niet opriep tot problemen en er nog geen strafbare feiten waren gepleegd, wilden we vroegtijdig inzetten om te voorkomen dat een herhaling van Haren kon ontstaan. Wij hebben Facebook benaderd en aangegeven dat wij moeite met de pagina hadden en in gesprek wilden komen met de eigenaren. Na contact met Facebook bleek de site verdwenen.” Over het al dan niet onbewuste contact met de initiatiefnemers schrijft hij: “In eerste instantie heeft een buurtagent contact gehad met een indirect betrokkene.”
Social media expert Ritzo ten Cate kwam de jongens wel snel op het spoor en ontdekte als eerste hun identiteit. Hij bijt zich sinds Project X onder de noemer Project XYZ vast in verschijnselen waarbij via internet wordt geprobeerd een massa te mobiliseren. Woensdag schreef hij een blogpost waarin hij vermoedens uitte dat de organisatie achter Project Exit wel eens uit de onderzoekende hoek kon komen. “Het leek sterk op het begin van Project X. Ook de evenementpagina daarvan werd bijvoorbeeld beheerd door nep-accounts en twee organisatoren.”
Toch oogde dit direct onschuldiger. “Door de vermelding dat rellen geen doel was, en afkeurende reacties worden niet zoals bij Project X- verwijderd.”
De jongens laten hem via Twitter weten dat het een rake blog was en wie ze zijn. Ten Cate: “Ik dacht alleen dat het werk was van grote jongens die hun weg kennen in de digitale wereld. Het bleken broekies van 19 en 20 jaar oud. Het is wel verontrustend hoe ver ze zijn gekomen. Wat als het project nog weken online was blijven staan? Het laat zien dat iets als in Haren weer kan gebeuren.”
Bram belde ook wethouder en loco-burgemeester van Haren Remco Kouwenhoven om te vragen of hij Project Exit als echte dreiging had ervaren. “Er ontstond geen hype omheen en het kabbelde snel weer af. Dus er leek geen echte dreiging vanuit te gaan”, herhaalt Kouwenhoven zijn antwoord. “Uit voorzorg hebben we wel contact gezocht met de politie en om een risico-analyse gevraagd.”
De vraag wat het verschil maakt tussen wel of niet serieus, houdt hem bezig. “Wanneer haal je als overheid je schouders bij iets op en wanneer ga je all out? En welke middelen heb je als je tot dat laatste besluit? In die zin was Project Exit naast een slechte grap ergens een interessante testcase en wil ik best horen wat de opvattingen van de jongens zijn.”
Internet deskundige Danny Mekić ondernam actie tegen Project Exit. “Burgerplicht. Ik zag dat dit evenement nog sneller groeide dan Project X. Daarbij was het aangemaakt door een nepprofiel, dat is in strijd met de regels van Facebook. Ik heb de politie op het event geattendeerd en mensen die ik ken bij Facebook gevraagd of ze de pagina konden verwijderen. Kort daarna was het uit de lucht.”
Hij ziet geen reden tot alarmbellen. Eerder was het volgens hem juist de opwinding en paniek rond Project X waardoor dat fout afliep. “Facebook is geen voorwaarde om een massa op de been te krijgen. Dat kan altijd en overal, in 1938 gebeurde dat al bij War of the Worlds (realistisch hoorspel op de Amerikaanse radio waardoor mensen massaal op de vlucht sloegen voor aliens). En bij de begrafenis van Michael Jackson zeiden 20.000.000 mensen op Facebook dat ze zouden komen, die kwamen niet. Over Project X kun je zelfs zeggen dat er toen 16 miljoen Nederlanders zijn bereikt waarvan er uiteindelijk ‘maar’ een paar duizend kwamen. Als marketingdirecteur zou je voor dat resultaat worden ontslagen.”
Niet teveel aandacht aan schenken en demobiliseren, is zijn advies. “Bijvoorbeeld door de locatie van een event weg te halen en de datum en tijd te veranderen naar een moment in het verleden. Dan lijkt het ineens al geweest.” Waar het volgens hem vooral nog aan ontbreekt, zijn goede afspraken tussen betrokkenen. “Bestuurders zijn vaak traditionele bestuurders die niet altijd weten hoe je beleid voert in een tijd waarin internet een belangrijke rol speelt. Voor de politie is het niet makkelijk om Facebook te bereiken. Het zou goed zijn als al deze partijen eens een kop koffie met elkaar gaan drinken.”
