Bij een Europese missie wordt er vaak gedacht aan blauwhelmen en militairen. Maar Europa heeft ook een boel civiele missies opgezet. Zo ook in het Kaukasusland Georgië. Elk jaar worden er nieuwe Europeanen de Zwarte Zee over gevlogen om daar aan het werk te gaan als waarnemer.
In de zomer van 2008 breekt er een oorlog uit in de kleine Georgische provincie Zuid-Ossetië. Georgië valt het gebied binnen en Rusland, die Zuid-Ossetië steunt in haar hang naar onafhankelijkheid, staat al klaar met zijn leger om hard terug te slaan. Na de oorlog komt er een staakt het vuren en de Europese Unie vliegt driehonderd man naar Georgië om daar het zaakje in de gaten te houden. Tweehonderd van hen werken als waarnemers bij de zogenoemde European Monitoring Mission (EUMM). Zij patrouilleren dag en nacht langs de grens van Zuid-Ossetië en Abchazië, een andere provincie die zich in de jaren negentig ook zelfstandig verklaarde.
De belangrijkste taak van de missie is informatie inwinnen over de stand van zaken rondom de administratieve grens. De EUMM mag het bezette Zuid-Ossetië niet binnengaan en praat daarom uitvoerig met de enkele burgers die dit wel doen. “We vragen hen hoe het is in Zuid-Ossetië en tegen welke problemen ze aanlopen”, vertelt de Britse Claire Smith.
Claire is waarnemer en vervangend teamleider bij het Mtskheta kantoor. Daar houden de waarnemers het oostelijke deel van de Zuid-Ossetische grens in de gaten. De drie andere kantoren zitten in Gori, Zugdidi en in de hoofdstad Tbilisi.
Dag en nacht patrouilleren er waarnemers langs de grens. In gepantserde jeeps met op het dak grote antennes rijden ze langs de bergen van Zuid-Ossetië. Rondom de grens wonen veel Georgiërs die tijdens de oorlog weggejaagd zijn uit Zuid-Ossetië. Zij wonen nu in kleine simpele huisjes die de overheid voor ze heeft gebouwd. De ontheemden die in deze zogenoemde nederzettingen wonen hebben soms nog contact met vrienden of familie in Zuid-Ossetië en bezoeken hun oude dorp af en toe. Zij zijn dus de enige die enigszins weten wat er speelt in het bezette gebied.
Deze keer rijdt Claire samen met haar tolk naar een nederzetting in de middle of nowhere: Frezeti. Om deze nederzetting te bereiken rijdt ze eerst langs Tserovani, een van de grootste nederzettingen in Georgië. Dit dorp ziet er anders uit dan de andere. De huisjes zijn luxer, sommige bewoners zijn zelf bezig met een aanbouw voor hun huisje en er zijn meer voorzieningen te vinden. “Dit dorp ligt naast de snelweg waardoor er elke dag veel mensen langs rijden. De overheid zorgt er daarom voor dat de nederzetting er goed uit ziet”, vertelt Claire. “In nederzettingen in afgelegen gebieden wordt niet geïnvesteerd.”
Claire en haar team richten zich vooral op de regio Akhalgori in Zuid-Ossetië. Dit gebied is pas tijdens de oorlog in 2008 bij Zuid-Ossetië getrokken. Er woonden hier daarom meer Georgiërs dan Zuid-Osseten, maar de relaties tussen beiden groepen waren goed. Op de grens bij Akhalgori bevindt zich een checkpoint waar Georgiërs Zuid-Ossetië in kunnen. Sommige ontheemden willen dat graag om bijvoorbeeld kennissen of familieleden te bezoeken. Veel Georgiërs zijn getrouwd met Zuid-Osseten, waardoor een deel van de familie in Zuid-Ossetië mocht blijven en een ander deel moest vluchten naar Georgië.
Het is niet makkelijk om Zuid-Ossetië te bezoeken. Als eerste moet de Georgiër met een document bewijzen dat hij of zij uit Zuid-Ossetië komt. Let wel: documentatie is in Georgië niet zo goed geregeld als in Nederland. Maar de weg terug vormt het echte probleem. “Om terug te gaan moeten Georgiërs een speciaal document krijgen van de overheid in Zuid-Ossetië. Volgens de mensen die we spreken zijn deze documenten heel moeilijk te verkrijgen”, legt Claire uit. Zodoende zijn mensen bang vast te zitten in Zuid-Ossetië. “Ze hebben ten eerste geen geld voor een lange reis als deze, en ze kunnen het zich al helemaal niet veroorloven om niet weg te kunnen uit Zuid-Ossetië. Ze hebben vaak een gezin om voor te zorgen en kunnen hun familie niet zomaar een week of langer in de steek laten.”
Claire rijdt de afgelegen nederzetting Frezeti binnen en overal blijven mensen even staan om te kijken naar de EUMM jeep en de Europeanen die er uit stappen. Ze krijgen zelden bezoek van mensen die hier niet wonen, laat staan mensen uit het buitenland.
Normaal gaan de waarnemers nu langs de deuren om met de bevolking te praten. Eén zo’n gesprek duurt vaak zo’n ander half uur. Uit privacy redenen mogen journalisten hier niet bij zijn. “We spreken mensen aan en vragen of ze weten wie wij zijn en wat we doen”, legt Claire uit. “We maken duidelijk dat wij niet in staat zijn hun situatie te veranderen. Wij zijn er om informatie in te winnen en om in de gate te houden wat de regeringen aan beide kanten aan het doen zijn.” Als dat duidelijk is kunnen de waarnemers vragen stellen. “Dit moet allemaal secuur gebeuren, want we willen geen geruchten in de wereld brengen. Dus je kan niet zomaar zeggen: ik hoorde dat de Russen hun leger vergroten, klopt dat? Dan schrikken mensen zich kapot.”
Een man van middelbare leeftijd komt naar Claire toegelopen. Hij kent de EUMM en wil zijn verhaal kwijt. “Ik weet precies wat er aan de hand is, ik weet alles!” roept hij. Hij nodigt Claire uit bij hem thuis. Claire twijfelt, ze wil een kans om met iemand te praten nooit voorbij laten gaan. Toch vertrouwt ze het niet helemaal, ze vermoed dat de man dronken is. “Mag ik uw telefoonnummer hebben? Dan bel ik u later en dan maken we een afspraak.” De man vindt het allemaal best en voegt zich weer bij het groepje mannen dat buiten rondhangt. “Dat zie je vaker in deze dorpen. De mannen hebben geen werk en worden daar moedeloos van. Sommige gaan dan aan de alcohol en andere slaan hun vrouw”, zegt Caire.
De Georgische tolken in de missie zijn essentieel. Om de taalbarrière weg te nemen, maar ook om de Europeanen wat te leren over de Georgische cultuur. “Zo werden we er op gewezen dat je voorzichtig moet zijn met het woord gerucht”, vertelt Claire. “Wij willen natuurlijk precies weten waar de informatie die iemand ons verteld vandaan komt. Soms zijn de verhalen gebaseerd op roddels. Maar dat zomaar aan de kaak stellen kan niet want daarmee beledig je de mensen. Dan zeg je als het ware dat hun buurvrouw die hen het verhaal vertelde liegt. Dat terwijl mensen hier heel erg op elkaars woord vertrouwen, want dat was in de Sovjet tijd het enige waar ze op af konden gaan.”
Meteen na elke patrouille schrijven de waarnemers op wat ze hebben gehoord en gezien. Deze informatie gaat in rapporten naar Brussel en naar organisaties als de UNHCR die de gegevens gebruiken voor haar ontwikkelingsprojecten.
Hoe lang de missie nog voortduurt weet Claire niet. De EUMM zorgt er voor dat de bevolking zich veiliger voelt en dat beide partijen zich aan de afspraken houden. Maar verder is er nog niks opgelost. Zuid-Ossetië kan nog lang niet onafhankelijk functioneren en hoort ook niet bij Georgië of Rusland.
Claire stapt in haar Jeep en rijdt over de moeilijk begaanbare weggetjes weer terug naar het kantoor. Morgen zal ze weer haar blauwe EUMM bodywarmer aantrekken en de onherbergzame gebieden van Georgië intrekken. Hopend dat ze een verschil kan maken voor de onbevoorrechte bevolking.
