Wat is de ideologische invloed van de PVV? Wilders vroeg achtereenvolgens aandacht voor de overlast van Oost-Europeanen, het stoppen van de EU-zakkenvullers en het sluiten van gevangenissen. Steeds weer doet de PVV een poging burgers massaal in de pen te laten klimmen tegen de bestaande politiek. De overkoepelende boodschap is: de politiek is het contact met de gewone man kwijtgeraakt en luistert niet naar wat burgers belangrijk vinden. Wat is de invloed van dit soort acties op andere politieke partijen?
Uit mijn eigen onderzoek blijkt dat PVV-stemmers hopen dat andere partijen standpunten van Wilders zullen kopiëren. Zij zien dat veel ideeën van Wilders niet worden uitgevoerd, maar denken dat andere partijen weldegelijk opschuiven in de richting van Wilders. Zo kwam er sinds de LPF veel meer kritiek van vrijwel alle partijen op de multiculturele samenleving en tegenwoordig is er vanuit verschillende partijen ook meer kritiek op Europa. De PVV is niet meer de enige partij die zich zorgen maakt over de Europese Unie.
Ook politicologen komen vaak met de stelling dat politieke partijen op populisten reageren door hun standpunten over te nemen. Vorige week promoveerde Matthijs Rooduijn aan de Universiteit van Amsterdam op deze kwestie: is er in de politiek sprake van een ‘populistische tijdsgeest’? In hoeverre zijn partijen, media en burgers meer of minder populistisch geworden door de opkomst van het populisme in West-Europa? Rooduijn vergelijkt het populisme is vijf landen: Nederland, Duitsland, Groot-Brittannië, Frankrijk en Italië in de periode van 1988 tot 2008.
Als partijen het populisme massaal omarmen, zou er sprake zijn van een populisme-spiraal: populisten komen met de populistische boodschap dat de corrupte politieke elite niet omkijkt naar de belangen van gewone burgers. Dit is voor burgers een aantrekkelijke boodschap en daardoor is het ook aantrekkelijk voor concurrerende partijen om deze boodschap eveneens te gaan verspreiden. Burgers komen zo via de politiek en de media steeds vaker met populisme in aanraking en zullen ook populistischer gaan denken. Volgens Rooduijn bestaat deze spiraal niet.
Het onderzoek van Rooduijn laat zien dat verkiezingsprogramma’s van politieke partijen de laatste jaren niet populistischer zijn geworden, al waren er in deze periode wel successen voor populistische partijen. Tijdens deze periode komen steeds meer populistische argumenten voor op opiniepagina’s van kranten, maar deze toename is beperkt. Tenslotte laat Rooduijn zien dat het stemmen op populisten samengaat met politieke onvrede. Dit maakt het waarschijnlijk dat de opkomst van populisten de politieke onvrede onder burgers heeft doen toenemen.
Volgens Rooduijn is er al met al geen sprake van een populistische tijdsgeest. Rooduijn stelt dat er twee ‘correctiemechanismen’ zijn die ervoor zorgen dat er geen sprake is van een populisme-spiraal: andere partijen werden niet populistischer: zij nemen populistisch taalgebruik niet over en spreken niet over elites die het volk uit het oog zijn verloren. Daarnaast matigen populisten hun populistische boodschap als ze verkiezingen winnen. Het populisme neemt dan bij de populisten zelf af, waarschijnlijk in de hoop dat dit de kans op meeregeren doet stijgen.
De conclusie moet zijn dat partijen als de PVV de argumenten in het publieke debat niet veranderen. Er wordt, zoals Rooduijn laat zien, niet vaker dan vroeger geroepen dat de politiek het perspectief van de burger negeert. Maar dat laat de mogelijkheid open dat PVV-stemmers gelijk hebben dat andere partijen weldegelijk PVV-standpunten overnemen. Die partijen doen dat alleen nooit met dezelfde bewoordingen en argumenten als de PVV. Anderen brengen deze standpunten zakelijker en zullen nooit toegeven dat ze zich door de PVV hebben laten inspireren.
Zo bezien heeft de PVV weliswaar geen populistische tijdsgeest ingeluid, maar dat maakt haar invloed niet minder groot.
Chris Aalberts is auteur van Achter de PVV: waarom burgers op Geert Wilders stemmen.
