http://www.youtube.com/watch?v=DXX-SBmcOa4
Talloze ingezetenen van ons koude kikkerlandje buitelen laatstelijk over elkander heen, daar zij verwoed debatteren omtrent dat knetterlijpe Koningslied omwille van de vorstelijke inauguratie van Prins Pils, welke wij vanaf 30 april aanstaande koning Willem-Alexander noemen. In een, waarschijnlijk vergeefse, poging die discussie te sluiten, vandaag aandacht voor een majesteitelijk hymne, van de hand van operacomponist Giuseppe Verdi.
Hij componeerde er veel: van die gedragen en verheven marciale melodieën, om een monarch mee te eren. In zijn opera’s weliswaar, want lofliederen op ‘echte’ vorsten heeft Verdi nimmer geschreven. Al is zijn Triomfmars (uit de opera Aida), die voetbalsupporters nog wekelijks uit volle borst meezingen, in de negentiende eeuw een tijdlang in de picture geweest om het nationale volkslied van Egypte te worden; Aida speelt zich af ten tijde van de fameuze farao’s.
Minder bekend is de lofzang die Verdi in 1859 in zijn opera Un ballo in maschera fietste. Een opera waar hij trouwens veel gedoe mee heeft gehad. Verdi baseerde het verhaal namelijk op de moordaanslag die in 1792 op koning Gustav III van Zweden is gepleegd: een adellijk complot zorgde er voor dat hij tijdens een gemaskerd bal in de Opera van Stockholm fataal in zijn rug werd geschoten.
Dit waargebeurde verhaal kon destijds niet door de beugel bij de Italiaanse censuur, waardoor Verdi de plaats van handeling moest omzetten naar de Verenigde Staten (Boston) en de moordaanslag op de koning moest laten schieten. Die aanslag kon nog wel, maar dan op een graaf. Het liefst zagen de autoriteiten ook nog dat Verdi het gemaskerd bal om zou turnen tot een feestelijk banket, maar daar ging de componist dwars voor liggen: dat zou de hele plot onderuithalen, omdat je tijdens een ‘gewoon banket’ niet met maskers rondloopt, zo betoogde hij. Op dat punt kreeg Verdi zijn zin, maar de voornaamste grief, geen koningsmoord op het toneel, want dat kan toeschouwers op verkeerde gedachten brengen, bleef stokstijf overeind staan.
Het heeft dan ook tot diep in de twintigste eeuw geduurd voordat iemand weer eens op het idee kwam om Verdi’s oorspronkelijke opera-idee rondom de historische moord op Gustav III op de planken te brengen. Vanwege dat succes is Un ballo in maschera tegenwoordig vooral te zien als koningsdrama en niet meer als een tragedie waarin een Amerikaanse graaf het leven laat.
Toentertijd was Un ballo in maschera, ook al was het dan geen koningsdrama, een doorslaand succes. Overal in Italië kalkten enthousiastelingen ‘Viva V.E.R.D.I.’ op de muren. Enerzijds een hommage aan de grote operacomponist, anderzijds een verborgen boodschap, namelijk: Viva Vittorio Emanuele Re Di Italia. In Vittorio Emanuele van Piemonte zag men in het noorden van Italië, dat nog met stadsstaatjes aan elkaar geplakt was, de gedoodverfde kandidaat om koning van het Italiaanse rijk te worden.
In de opera bezoekt de koning incognito de waarzegster Ulrica, die hem voorspelt dat hij vermoord zal worden door een van zijn beste vrienden (in het videofragment tussen 01:38 en 02:12). De populaire vorst gelooft daar geen snars van en lacht het weg (in het fragment vanaf 02:22). De magische toverkol houdt echter voet bij stuk en ze vertelt dat de moordenaar niemand minder zal zijn dan de eerstvolgende persoon die de koning de hand schudt (in het videofragment vanaf 05:57). Daarop daagt de monarch eenieder uit, maar niemand durft hem een hand te geven.
Dan verschijnt de secretaris van de koning, Renato, tevens zijn allerbeste vriend (Gustav III ziet zijn gemalin Amelia wel zitten) en die geeft de koning nietsvermoedend een hand (in het videofragment op 06:22). Dat zorgt voor opluchting bij iedereen, want die kerel is wel de allerlaatste die het in zijn hoofd haalt om de koning om te leggen. Renato noemt de koning bij zijn voornaam (in het videofragment op 6:36) en pas dan beseft waarzegster Ulrica dat ze met de koning van Zweden te maken heeft. Om hem te eren heft het volk vervolgens een koninklijk hymne aan (in het videofragment vanaf 07:49 en vanaf 08:44).
Overigens is het in de opera inderdaad Renato die zijn vriend de koning vermoordt, omdat hij ervan overtuigd is dat de vorst het met zijn vrouw doet. Hetgeen uiteindelijk niet waar blijkt te zijn.
Men mag er van vinden wat men wil, maar hoe dan ook heeft Verdi meer kaas gegeten van majestueuze hymnes dan John Ewbank.
In Help, opera! schept operakenner Jochem Rietjens orde in de chaos van de wonderlijke wereld die opera heet en logenstraft daarbij meteen de erudiete snobs die er de mond vol van hebben, maar amper behept zijn met enige kennis over het genre.
