Oud-premier en oppositieleider Edward Heath keek niet op toen Margaret Thatcher in 1975 zijn kantoor inliep met de boodschap dat ze zich tegen hem verkiesbaar zou stellen als leider van de Conservatives. “U zult verliezen. Een fijne dag nog”, snauwde hij haar nog toe. Heath was niet de eerste en niet de laatste die de ijzeren wil van Margaret Hilda Thatcher, geboren op 13 oktober 1925 in het platteland van Lincolnshire, zou onderschatten. Want vier jaar later was de politieke ster van Heath gedoofd en was de kruideniersdochter Thatcher de eerste vrouwelijke premier van Groot-Brittannië.
Thatcher noemde zichzelf een conviction politician met een rotsvast vertrouwen in haar eigen opvattingen. Ze verafschuwde consensus en compromis, en liet zich niet van de wijs brengen door druk of publieke opinie. Onder geen enkele omstandigheid. Dus ook niet in 1980 toen heel het land én haar eigen partij schreeuwde om een ‘U-turn’, een wijziging in haar industriebeleid. Meer dan 3 miljoen Britten waren werkeloos, sociale onrust broeide in alle grote steden en nog nooit stonden zo weinig kiezers – slechts 23 procent – achter hun premier. De draai zou komen op het partijcongres, in de speech van Thatcher. Het liep anders. Thatcher besteeg het podium, keek de zaal rond en sprak de legendarisch worden: “You turn if you want to, the lady’s not for turning.”
Koppigheid
Deze koppigheid had ze nodig om haar overtuigingen in praktijk te brengen. Haar overtuiging dat de markt en niet de overheid zorgt voor banen en welvaart; dat de oude industrieën die Groot-Brittannië groot hadden gemaakt geen plek meer hadden in de toekomst van het land; en dat Europa een bedreiging vormt voor de Britse identiteit en vrijheid. Een overtuiging die gevormd was aan de keukentafel in Lincolnshire, door haar vader, een eenvoudige, hardwerkende kruidenier. Maar die weerklank vond in de grote wereldwijde geopolitieke thema’s van die tijd: de vrije markt van Friedman en de strijd van het vrije Westen en kapitalisme tegen het communisme, aan de hand van haar innige bondgenoot Reagan.
Een overtuiging die ervoor zorgde dat Thatcher in elf jaar als premier Groot-Brittannië voor goed veranderde. In elf jaar had Thatcher de oorlog met de machtige mijnwerkersvakbonden gewonnen, en onrendabele mijnen met harde hand gesloten. Ze had een tsunami van privatiseringen teweeg gebracht. De staat verdiende 29 miljard pond met de verkoop van onder andere British Petroleum, British Airways, British Telecom, Rolls Royce en een heleboel nutsbedrijven. Drastische deregulering legde het fundament voor een bloeiende financiële sector in the City in Londen. Buiten Groot-Brittannië had ze een oorlog met Argentinië over de nietige Falklands gewonnen en de haar land bewust in de periferie van Europa geplaatst.
Zwakte
Maar haar overtuiging was ook haar zwakte. Waar ze in 1980 het gelijk uiteindelijk aan haar zijde had – drie jaar later had de economie zich hersteld en won ze overtuigend de verkiezingen – bleef ze tien jaar later blind geloven in het politiek onhaalbare plan om het lokale belastingsysteem te hervormen in een individuele belasting. Minder bedeelden werden zwaarder getroffen en zware, gewelddadige protesten teisterden Thatchers regering. Opnieuw hield Thatcher voet bij stuk. Maar deze keer kreeg ze niet haar zin. Een coup van binnen haar partij werd haar fataal. Met tranen in haar ogen sloeg ze de deur van Downing Street voor het laatst achter haar dicht.
Vandaag, 23 jaar na haar aftreden, overleed Thatcher aan de gevolgen van een beroerte. De gevolgen van haar premierschap, en de verdeeldheid die het met zich meebracht, zijn nog goed zichtbaar. De City brengt nog steeds miljoenen binnen, maar tegelijkertijd zijn de wonden in de mijnwerkersgemeenschappen nog niet geheeld. Velen oud-mijnwerkers zijn nog steeds werkloos en dansen vandaag op haar graf. De gedereguleerde financiële sector zorgt voor veel banen, maar misbruikte de vrijheid die het kreeg van Thatcher met desastreuze gevolgen. Thatchers euroscepsis tiert nog welig, en zou via een referendum zelf een einde kunnen maken aan het Britse lidmaatschap van de EU. En het wantrouwen jegens de overheid bestaat ook nog steeds. Zeker bij Thatcher zelf. Ze krijgt op haar eigen verzoek geen staatsbegrafenis.
Maurits Hekking is politiek adviseur van wethouder Alexandra van Huffelen in Rotterdam van beroep, en anglofiel van overtuiging.
