Het moeten voor asielzoekers onwerkelijke en voor de familie Dolmatov onverdraaglijke beelden zijn geweest. Direct nadat staatssecretaris Teeven een motie van wantrouwen ‘overleefd’ had stonden de Kamerleden die tegen de motie stemden in de rij om hem te feliciteren. Hij nam de felicitaties zichtbaar opgelucht en breed lachend in ontvangst. Na een dag vol beloftes over hoe ‘de persoon van de mens’ (sic) centraal moet staan in het voorkomen van ‘incidenten met structurele componenten’ (sic) leek het ineens toch vooral heel erg om de persoon van de staatssecretaris en zijn politieke carrière te gaan.
Zoals ouders het vaak tegen hun kroost plachten te zeggen: ‘het maakte me niet boos, maar alleen verdrietig’. Want voor mij, en vele anderen, was de kwestie-Dolmatov bepaald geen verrassing. We spreken dagelijks wanhopige vluchtelingen die na een vaak al traumatische vluchtervaring in het moeras van de Nederlandse asielwetgeving dreigen te verzinken.
Nu al bijna een half jaar faciliteer ik met een brede coalitie stadsgenoten een groep vluchtelingen die actievoeren voor een ander asielbeleid. Ze stonden eind november zonder perspectief op straat, dus boden we hen een omgebouwde kerk als uitvalsbasis voor hun protest aan. Dat is de Vluchtkerk geworden. St. Jozef, beschermheilige van alle huisgezinnen, doet als naamgever van het kerkgebouw na jaren als klimhal te zijn gebruikt zijn naam weer eer aan.
Toch gingen mijn ogen al eerder open. Toen ik als journalist verslag deed van het massale protest tegen de onrechtmatig verlopen verkiezingen in Iran (juni, 2009) klampten diverse Iraniers op straat in Teheran mij aan. ‘Hier zijn mijn adresgegevens. Schrijf me als ik welkom ben in jouw land. Dit is geen leven.’ Onder mijn ogen zag ik oude vrouwen in elkaar geslagen worden en zag ik soldaten zonder aanzien des persoons op groepen demonstranten inrijden. En toen ik zelf met veel geweld achter op een politiemotor geslingerd werd om ondervraagd te worden wist ik: vluchten doe je nooit voor niets. Een aantal jaar later zitten de mensen die destijds leerde kennen verspreid over de hele wereld. Vanuit Londen, Zweden en Maleisië sturen ze me updates over hoe ze – verwijderd van hun familie – een leven proberen op te bouwen.
Ik heb voor enkelen van hen gepoogd een studentenvisum te bemachtigen, maar toen een van hun landgenoten – Kambiz Roustayi – zich op de Dam in brand stak wist ik dat ik mijn pogingen beter kon staken. Uit angst voor het spookbeeld van ‘massa-immigratie’ is Nederland de afgelopen decennia simpelweg opgehouden een betrouwbaar toevluchtsoord te zijn. Mijn verre voorouders, Franse protestanten, waren nog welkom maar met een beroep op woorden als ‘opnamecapaciteit’ en de nooit aangetoonde maar razend effectieve ‘aanzuigende werking’ hebben Teeven en zijn voorgangers de toon – en daarmee de muziek – drastisch veranderd.
Oleg Kashin merkte in een column in de New York Times over de kwestie-Dolmatov deze week op hoe de westerse houding ten opzichte van vluchtende dissidenten is veranderd. De eersten die over de Berlijnse muur klommen werden als helden onthaald. Zij die de muren van vandaag de dag over klimmen belanden in een onwerkelijk woud van regels, afkorting en computersystemen. IBIS, BERBER-VK, INDiGO, PSH-V, ISTV, BVH, TULP-Selectie. Zomaar een greep uit het systeembeheerdersjargon dat Teeven’s ambtenaren er met elkaar op nahouden.
Het werk van de diensten uit de asielketen is ongetwijfeld moeilijk. Je zal maar op basis van twee gesprekken in 48 uur het waarheidsgehalte van iemands vluchtverhaal moeten peilen. En dan ook nog een baas die tot afgelopen week bij hoog en bij laag volhield dat zijn beleid ‘helemaal sluitend’ is. Dat voert de druk behoorlijk op. Als Teeven maandag weer aan het werk gaat en als hij werkelijk werk wil maken van het bestrijden van ‘incidenten met structurele componenten’ dan zal hij de cultuur van zijn departement moeten vernieuwen. En het marathondebat over de kwestie-Dolmatov geeft hem daartoe zeker de kans.
De winst van het debat is namelijk wel: heel Nederland heeft nu kennis kunnen maken met het bizarre repertoire aan repercussies, systemen en protocollen waarmee Nederland ‘korte metten’ met ongewenste vreemdelingen maakt. Teeven haastte zich te zeggen dat er betere werkinstructies en verbeterslagen op komst waren, maar hij klonk als een tovenaar die een bezweringsformule loslaat op een wereld waarvan hij ook wel weet dat deze niet naar zijn hand te zetten valt. Zelfs onder zijn liberale vrienden oogstte hij op Twitter kritiek. En dat het CDA een motie van wantrouwen tegen hem steunde mag veelzeggend heten. Want ook zij staan een ‘streng en rechtvaardig’ asielbeleid-a-la Teeven voor.
“De asielzoeker stond als verwijderbaar in het systeem aangevinkt.” De grootste ophef tijdens de debatdag over de casus-Dolmatov ging over het feit dat dit in enkele gevallen ten onrechte gebeurd was. Maar de dames en heren politici namen met de term verwijderbaar een term over uit het computersysteem dat de IND gebruikt.
Verwijderbaar. Een term die doorgaans alleen voor genitale wratten, graffiti en kauwgomresten gebruikt wordt. Maar nu: voor mensen. Geen zielige mensen, maar niettemin: kwetsbare mensen. Want overgeleverd aan de zorg van onze overheid.
Ik denk niet dat ik er nog veel over hoef te zeggen. ‘Verwijderbaar’. Toen ik me hierover verbaasde merkte iemand op Facebook op: ‘Zullen we hem Eichmann in Jeruzalem sturen? In dit boek analyseerde Hannah Arendt hoe ‘banaal’ het kwaad dat in de jaren’30 haar thuisland in de greep kreeg eigenlijk ontstaan is. Ik reageerde moedeloos op haar oproep: staatssecretaris Teeven omschreef zich al bij zijn entree in de landelijke politiek als iemand die ‘niet van boeken lezen’ hield.
Maar banaal is het. En kwaad. En daarmee heeft Hannah Arendt nog altijd niets aan relevantie verloren. Vanaf 2 mei is haar levensverhaal in Nederlandse bioscopen te zien. Meneer Teeven, gaat u mee kijken?
Karel Smouter is mede-initiatiefnemer van de Vluchtkerk en hoofdredacteur van opinieblad De Nieuwe Koers.
