“Als je maar lang genoeg denkt “de appel is paars” dan is hij na een tijdje ook paars.’ Dat vertelde Camoth me, een wiccan – anders gezegd: een heks – die ik een jaar of tien geleden interviewde. Zij sprak met haar goden, die naast haar kwamen zitten en echte vrienden waren geworden. Met grote radicaliteit droeg ze haar geloof uit. Mijn conclusie was vooral: wicca is raar. Neurowetenschapster Kathleen Taylor wil hier echter op een heel andere manier op reageren. Potentieel gevaarlijke gek, stelt zij, die moeten we zo snel mogelijk genezen.
Althans, dat blijkt uit uitspraken die zij, volgens een stukje van Jeroen Weghs op ThePostOnline, onlangs heeft gedaan. Fundamentalisme is gevaarlijk, maar niet een vrije mening die iemand zomaar heeft gekozen. Nee, het is eigenlijk een ziekte. Een neurose. En dus is het goede nieuws: het is ook behandelbaar! Weghs lijkt zijn stuk grotendeels te hebben overgenomen van The Raw Story of een van de andere Engelstalige websites die dit nieuws zitten te papegaaien.
Taylor is, getuige de bio waarnaar Weghs in zijn stuk linkte, afgestudeerd in de psychologie en filosofie en werkt nu als freelancer, verbonden aan de Universiteit van Oxford. Ze schrijft breed geprezen en leesbare boeken op het gebied van de neurowetenschappen: Brainwashing en Cruelty zijn klinkende titels.
Religieus fundamentalisme kan gevaarlijk zijn. Wie de moorden op abortusartsen door christenfundo’s, of de aanslagen door moslims voor de geest haalt, kan dat niet ontkennen. Maar er zijn genoeg fundamentalisten die zich beperken tot het organiseren van demonstraties of het rondsturen van foetuspoppetjes. Hoe irritant dat ook is: het lijkt me nog geen reden om figuren als Bert Dorenbos en Mariska Orbán op te nemen in een psychiatrische kliniek.
Bovendien kan ik dan buiten religieuze kring ook nog wel wat namen aandragen van mensen die door blinde waanzin worden gedreven. Richard Dawkins en Geert Wilders zijn bekende voorbeelden. Waarom zou Taylors these alleen gelden voor religieuze fundamentalisten en niet voor verlichtingsfundamentalisten?
De nuancering kwam al snel: het zou niet om álle fundamentalisten gaan, maar alleen om mensen die menen God te kunnen zien en met hem menen te communiceren. Mensen zoals Camoth dus, die hun radicaliteit menen te ontlenen aan directe communicatie met het hogere.
Verhalen over psychotische mensen die stemmen horen zijn overbekend. Dat dit een religieuze invulling kan krijgen lijkt me ook een inkopper. Je hoort dan niet zomaar een stem, maar de stem van God. Of van een engel. Mozes sprak direct met God en kreeg opdrachten van hem. Mohammed liet zich gretig door God leiden tot allerlei daden. Maria sprak met een engel en beweerde Gods zoon te hebben gebaard. Die zoon schopte vervolgens met zijn radicale boodschap zo veel herrie, dat hij werd geëxecuteerd. Hadden er destijds psychiatrische inrichtingen bestaan, dan waren de mannen in witte jassen Jezus ongetwijfeld komen halen.
Heks Camoth vraagt zich ondertussen af wat ze fout heeft gedaan, om ineens als geesteszieke te worden aangemerkt.
Mensen die door stemmen in hun hoofd worden aangezet tot geweld, moeten natuurlijk aangepakt worden. Dat geldt evenzeer voor fundamentalisten die een boodschap van haat en geweld prediken. Maar wat voegt deze uitspraak van Taylor nu eigenlijk toe? Het is vooral stigmatiserend. Dawkins, Camoth en Maria zijn ineens geestesziek. Ze kunnen er niets aan doen.
Wat we hier vooral zien is een ziekte waaraan veel psychologen en psychiaters lijden: de obsessieve behoefte om met eenzijdige uitspraken media-aandacht te scoren. Bram Bakker is nooit te beroerd om iemand die hij alleen via krant en televisie kent, te diagnosticeren met de een of andere psychiatrische kwaal. Dick Swaab wist met vrij grote zekerheid te melden dat de oorzaak van homoseksualiteit tussen de oren zat. En nu is er dus Kathleen Taylor, die geen eigen wetenschappelijk onderzoek presenteert, maar gewoon even het pikante ‘feitje’ wil melden dat fundamentalisme te behandelen is.
De behoefte om speculatieve onzin de wereld in te tetteren, lijkt bij deze kenners van de psyche onbedwingbaar. Het wachten is op iemand die beweert, dat ook dit te genezen is.
Remco van Mulligen is historicus (twitter: @RemcoSchrijft)
