De Amerikaanse actrice Jean Stapleton is op 90-jarige leeftijd overleden. Als Edith Bunker vertolkte ze een type vrouw dat inmiddels vrijwel is uitgestorven: de traditionele huismoeder. Stapleton speelde het moeilijkste karakter in de Amerikaanse komische tv-serie All in the family, die in de jaren zeventig ook in Nederland werd uitgezonden.
De serie is nog steeds het aanzien waard en dat komt niet alleen door de goede acteurs, maar ook omdat de serie prachtig de opkomende verwarring laat zien.
All in the family draait om de vraag wat nu de beste manier van leven is. Veertig jaar later heeft nog niemand daar een antwoord op.
In het filmpje waar iedere aflevering mee begint zingen Edith en haar man Archie het lied Those were the days over een vroeger dat waarschijnlijk nooit zo mooi was als zij het zich herinneren, maar in ieder geval een stuk overzichtelijker dan het heden. Een tijd waarin ‘you knew where you were then’, ‘girls were girls and men were men’ en ‘everybody pulled his weight’.
Een verleden, kortom, waarin iedereen nog wist hoe het hoorde en niemand teerde op de staat. In de serie worden Edith en Archie geconfronteerd met alle onbegrijpelijkheden van de moderne tijd. Archie is een conservatieve taxichauffeur die moet verdragen dat hij geen streepje meer voor heeft alleen omdat hij een blanke man is. Alles wat blanke mannen kunnen, blijken zwarten en vrouwen ook te kunnen. Maatschappelijk gezien daalt Archie daardoor op de ladder.
Al is hij een loser, toch is Edith dol op hem. Ieder keer als Archie thuiskomt rent ze op hem af om hem te omhelzen. Ze slooft en ze kookt voor hem. Maar hun verhouding wordt op de proef gesteld door de moderne opvattingen over huwelijk en seks die via hun enige dochter Gloria en schoonzoon Mike het gezin binnenkomen.
Edith zit daardoor voortdurend klem. Ze wil loyaal zijn aan haar reactionaire man. Tegelijk begint ze te snappen dat ze hem al die jaren niet klakkeloos in alles zijn zin had hoeven geven. Dat maakt haar bestaan en dat van Archie tragisch. Ze dachten dat ze leefden zoals het moest en nu blijken ze het verkeerd te hebben gedaan.
Terwijl er voor Edith nog veel te winnen valt, verliest Archie alleen maar. Het enige domein dat hem rest is zijn eigen stoel in de huiskamer en daar houdt hij hardnekkig aan vast: niemand anders mag daar zitten. Edith pepert hem zijn nederlagen niet in. Niet omdat ze dom is, maar juist omdat ze sterker is dan hij.
Jean Stapleton speelde nog veel andere rollen, maar als Edith Bunker met haar vormeloze kleren, vreselijke stem en tuttige kapsel werd ze onsterfelijk. Edith was een moeder om je voor te schamen tegenover hippe vrienden, tegelijk kon je geen echte hekel aan haar hebben, daarvoor was ze te lief.
In de westerse wereld liepen decennia lang miljoenen huisvrouwen als zij rond. Door het feminisme en de commercie zijn ze waardeloos verklaard: ze hebben geen carrière gemaakt, geen geld verdiend en sexy waren ze ook al niet – een vrouw als Edith vroeg zich helemaal niet af of ze wel ‘neukbaar’ was.
Nog even en alle Edith Bunkers zijn uitgestorven. En toch is dat jammer.
Mirjam Janssen is historicus en freelance journalist (www.mirjamjanssen.com)
