Chaos en rumoer in het domein van persvrijheid vorige week. De media brachten het schokkende nieuws dat Zweden dankzij een nieuwe wet zo ongeveer censuur wilde invoeren. ‘Zweden verbiedt privéfotografie‘, kopte de Telegraaf. En ook de immer betrouwbare NOS liet zich niet onbetuigd: ‘Privéfotografie Zweden aan banden‘.
De teneur van de artikelen was duidelijk: fotograferen in Zweden wordt voortaan een riskante onderneming want fotografen moeten vooraf toestemming gaan vragen, ook op de openbare weg, en wie achteraf niet tevreden is met de beelden kan bij de rechter een gevangenisstraf voor de fotograaf eisen.
Terecht dus dat de Zweedse journalistenbonden woest waren toen ze reeds in 2011 lucht kregen van wat toen nog een wetsvoorstel was.
En terecht ook dat een dergelijke wet in Nederland aan de kaak wordt gesteld.
Het is dan wel Zweden, maar ook Europa. Je weet maar nooit of zoiets op een dag Brussel bereikt. Het zou royalty’s en beroemdheden in ieder geval goed uitkomen, zo’n wet, om over BN’ers maar te zwijgen.
Maar in werkelijkheid ligt de zaak een stuk genuanceerder. Zo liet de Zweedse ambassade ons via Twitter weten (waar ook wij over ‘censuur’ ronkten) dat deze nieuwe wet, die per 1 juli van kracht wordt, fotografen pas strafbaar stelt als ze aan drie voor de hand liggende criteria voldoen:
1- ze maakten hun beelden met een verborgen camera.
2- ze fotografeerden een persoon die zich in een privacygevoelige situatie bevond (de WC, op de slaapkamer, in een kleedhokje)
3- er is vooraf geen toestemming gevraagd om de foto te mogen maken (wat nogal voor de hand ligt als er in het geheim wordt gefotografeerd).
Oftewel, deze wet pakt niet zozeer het fotograferen in “privé-situaties” aan, maar vooral het fotograferen van mensen die zich op plekken bevinden waar ze er ook van uit mogen gaan dat hun privacy niet in het geding is.
En er dus niet stiekem opnamen worden gemaakt met een verborgen camera terwijl ze seks hebben of zich staan om te kleden.
Dat klinkt al een heel stuk redelijker. Zeker als je er van uitgaat dat de meeste Europese landen hun burgers al lang beschermen tegen geheime opnames en ernstige privacyschendingen.
In Nederland bijvoorbeeld is het gewoon verboden om geheime film- of fotografie-opnames te maken. Al helemaal als dat in woningen of andere niet-openbare plekken gebeurt.
Ook voor schending van privacy, zoals worden gefotografeerd in een toilet, zoenend op een bankje in het park, of soloseks hebbend tijdens een Wasteland-party hebben we in Nederland al lang prima wetten.
In Zweden kennen ze dat nog niet op die manier. Wie in Zweden door een fotograaf met een verborgen camera wordt gefotografeerd, heeft er een hele klus aan van de rechter gelijk te krijgen.
Er bestaan in Zweden weliswaar privacywetten, maar ze zijn onvoldoende toegespitst op de praktijk van film- en fotografie in privé-omstandigheden. Zeker als die praktijk ook inhoudt dat de beelden op internet belanden om voor eeuwig vindbaar te zijn in Google.
Viveca Lång, medewerkster van het Zweedse ministerie van justitie, kan in ieder geval wel lachen om de ophef in Nederland. “We begrijpen de ophef wel als deze wet door de media zo wordt gebracht als in Nederland gebeurde”, laat ze telefonisch weten. “Maar wij hadden in Zweden nog geen goede wetten voor dit soort zaken, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Finland en vele andere Europese landen.”
Volgens Lång is de nieuwe wet dan ook vooral een aanvulling op bestaande Zweedse privacywetten.
Dit betekent echter niet dat de Zweedse journalisten zich voor niets zorgen hebben gemaakt. Een wet als deze schept uiteraard een precedent, want de grens tussen “geheim fotograferen”, “geen toestemming vragen” en “privé-situaties” is flinterdun.
Leden van het Zweedse koningshuis zouden wel eens kunnen gaan vinden dat het met een telelens foto’s maken van een wandelingetje door de kroondomeinen óók een vorm van “fotograferen zonder toestemming met een verborgen camera is”.
Ook de opkomst van mobieltjes met videocamera of, in de toekomst, een device als Google Glass kon er wel eens voor gaan zorgen dat zich dankzij deze nieuwe wet meer mensen bij de rechter melden als benadeelde.
Worden gefilmd in eigen huis tijdens een feestje kan in nuchtere toestand wel eens hetzelfde lijken als “gefilmd zijn met verborgen camera zonder toestemming”. En wanneer de gefilmde in dronken toestand op de beelden is te zien, kon dat wel eens als een gevalletje van privacyschending worden gezien. Tenminste wel voor de benadeelde, niet noodzakelijkerwijs ook voor de rechter.
Toch denkt mevrouw Lång van het Zweedse ministerie van justitie niet dat het allemaal zo’n vaart zal lopen. “Het gaat bij deze wet echt om de specifieke momenten waarop men het kwetsbaarst is. Dat zijn privé-omstandigheden waarvan intuïtief al duidelijk is dat het ook privé moet blijven”.
Het zal, kortom, allemaal niet zo’n vaart lopen. En het is de rechter die in geval van onduidelijkheid uitsluitsel moet geven. Benadeeld voelen is tenslotte heel wat anders dan benadeeld zijn.
Men hoeft dus niet te vrezen voor journalisten die, dankzij deze wet, massaal worden opgesloten.
