Vorige week liet minister Bussemaker van Onderwijs weten haar plannen om de studiefinanciering af te schaffen en te vervangen door een leenstelsel voorlopig uit te stellen. Dat is goed nieuws. Na het onzalige plan van de langstudeerboete, dat ook eerst uitgesteld werd alvorens helemaal geschrapt te worden, moet nu ook het schuldenstelsel van tafel.
Al een aantal jaar wordt er gepraat en nagedacht voor de studiefinanciering. Het zou afgeschaft moeten worden, riepen partijen als GroenLinks, PvdA, VVD en D66 al in 2010. Met het aantreden van kabinet Rutte II leek dat er ook daadwerkelijk van te gaan komen; het regeerakkoord was duidelijk en beide partijen zijn een voorstander van het afschaffen van de basisbeurs. Maar de wet die daarvoor zou moeten kwam maar niet naar de Kamer. Uiteindelijk wordt de invoering nu een jaar uitgesteld, tot september 2014.
Dat is goed nieuws. Het schuldenstelsel is een namelijk een gevaarlijke ontwikkeling, die past in het bredere verhaal waar het hoger onderwijs de afgelopen decennia mee te maken heeft gekregen. Het moet individualistischer, de toegankelijkheid kan wel wat minder en universiteiten moeten meer als bedrijven worden, die met elkaar concurreren, met managers die zelf eigenlijk ook niet goed zo weten wat ze doen. Via mooie glossy boekjes ‘verkopen’ universiteiten zich aan de ‘consument’, de toekomstige student, die vervolgens niet opgeleid wordt, maar klaargestoomd voor de arbeidsmarkt. En het liefst zo snel mogelijk, als een soort magnetronstudent, snel klaar, maar weinig kwaliteit.
Ook de student moet mee in dat individualistische marktdenken. Studeren, dat doe je vooral voor jezelf, als product dat zich na zijn studie in de markt moet positioneren. Het profijtbeginsel, dat inhoudt dat wie profiteert van iets daar ook zelf voor moet betalen, wordt met het schuldenstelsel op radicale wijze ingevoerd in de financiering van een studie. Dat is vreemd, want het impliceert dat alleen de student profiteert van zijn goede studie. Alsof de samenleving niks heeft aan goede dokters, advocaten en docenten! Het economisch denken komt ook terug in de retoriek die gebruikt wordt: studeren is vooral een ‘investering’ in jezelf, alsof je een product bent.
De toegankelijkheid van het hoger onderwijs komt ook op het spel te staan. Tienduizenden jongeren gaven al aan niet te gaan studeren bij invoering van het schuldenstelsel; hun ouders hebben het geld niet en/of ze willen (terecht!) geen lening aan gaan die ze al op jonge leeftijd opzadelt met hoge schulden. Ga er maar aan: je bent halverwege de twintig als je afgestudeerd bent en hebt een schuld van ongeveer dertigduizend euro. Een hypotheek krijgen wordt lastig en welvarender worden moeilijker door het aflossen van je schuld.
In de Verenigde Staten, waar studieleningen vaak nog veel hoger zijn dan Bussemaker’s plan voorstelt, doen mensen er decennia over hun schulden af te lossen. Terecht ontstaat er daar steeds meer kritiek op de enorme schulden die mensen al op jonge leeftijd op doen. Bovendien, is het in een tijd dat de overheid een bijna religieuze fascinatie heeft met het omlaag brengen van de staatsschuld met als één van de argumenten dat “toekomstige generaties niet de lasten moeten dragen”, niet paradoxaal om de generatie van morgen met een enorme private schuld op te zadelen?
Enfin, het schuldenstelsel deugt niet, zoveel is duidelijk. Het punt wordt nu om van uitstel afstel te maken. Zomaar zal dat niet gebeuren. Dit kabinet lijkt regelmatig doof, op het gebied van bezuinigingen en schade aan de economie, op het gebied van bezuinigingen op de thuiszorg – we moeten dus nogal wat geluid gaan maken, om te beginnen vandaag in Amsterdam.
