Deze week hebben Mexicaanse mariniers Miguel Ángel Treviño Morales gearresteerd. De leider van het gevreesde drugskartel Los Zetas was een van de meest gezochte criminelen ter wereld. Een grote vis dus en een welkom succes voor de Mexicaanse regering die vaak machteloos lijkt te staan tegenover de extreem gewelddadige drugsoorlog die het land sinds 2006 teistert.
De arrestatie is dan ook tamelijk lauw ontvangen. Veel commentaren wijzen er vooral op dat de oorlog er bepaald niet mee voorbij is. Het geweld kan op korte termijn zelfs extra oplaaien ten gevolge van een strijd om de opvolging van de opgepakte drugsbaas. Er zijn de afgelopen jaren wel vaker kopstukken van de drugsmaffia opgepakt, hetgeen inderdaad het geweld eerder heeft doen escaleren dan beteugelen. Naast een interne strijd zie je dan vaak dat concurrerende kartels van de verwarring gebruik maken en de strijd opvoeren om het gebied dat het ‘onthoofde’ kartel controleert over te nemen.
Nu is er echter wel degelijk reden om de scepsis en het defaitisme ten aanzien van de Mexicaanse drugsoorlog voorzichtig te verlaten. Zeker, een einde aan het geweld op korte termijn is niet in zicht, maar het oppakken van Treviño kan wel degelijk een keerpunt zijn in de oorlog dat op langere termijn kan leiden tot enige stabiliteit.
Na jaren van een onoverzichtelijk gevecht binnen en tussen verschillende kartels zijn de belangrijkste drugsroutes inmiddels verdeeld tussen de Zeta’s en het Sinaloakartel. De andere kartels die in het spel waren, zijn in kleine groepjes uiteengevallen, hebben zich aangesloten bij een van de twee grote of voeren achterhoedegevechten in minder belangrijke regio’s.
Treviño was de architect van het uiterst extreme geweld dat de Zeta’s zo kenmerkt en ook de man die ertoe aanzette om bijvoorbeeld onschuldige migranten af te persen en te vermoorden. Hij was de persoon waar het kartel om draaide en voor hem is geen vervanger van gelijk niveau beschikbaar.
De kans is nu groot dat het Sinaloakartel gebruik kan maken van de situatie en de controle over met name gebieden in het Noordoosten van Mexico weet te herwinnen. Die zijn essentieel, omdat daar de belangrijkste grensovergangen c.q. smokkelroutes naar de Verenigde Staten zijn.
Daarmee zou dit van oudsher machtigste kartel ook de laatste serieuze tegenstander kunnen marginaliseren. Het heeft dan feitelijk de oorlog gewonnen, waarmee Mexico terug zou zijn bij de situatie van vóór 2006. Toen waren er ook drugskartels – die in Mexico een lange traditie hebben – en daaraan gerelateerd geweld. Maar dat werd redelijk binnen de perken gehouden door de overmacht van het Sinaloakartel. Verschillende regeringen gedoogden deze situatie en hielpen vermoedelijk zelfs het Sinaloakartel af en toe een handje om de stabiliteit te handhaven.
De in 2006 gekozen president Calderón ging echter actief de strijd aan om met de hele drugsmaffia af te rekenen. Daarmee verbrak hij het evenwicht en stak hij de lont in een kruitvat dat voor zijn ogen explodeerde en leidde tot tienduizenden doden. De regering zette het leger in, dat de strijd aanging, maar eigenlijk niet veel meer kon doen dan toekijken bij de onderlinge oorlog tussen de kartels.
Het is dan ook bepaald niet uitgesloten dat de huidige president Peña Nieto een eindspel in de strijd zal proberen te gebruiken om de situatie van vóór 2006 te herstellen en het Sinaloakartel relatief met rust zal laten. Het is in dit kader opvallend dat, ook al in de laatste jaren van de regering-Calderón, vooral kopstukken van de Zeta’s of andere concurrenten van Sinaloa werden uitgeschakeld. De leider van het Sinaloakartel, Joaquín Guzman, staat weliswaar bekend als ’s werelds meest gezochte drugsbaron, maar sinds hij in 2001 de gevangenis wist te ontvluchten, loopt hij vrij rond en geeft hij leiding aan zijn kartel. Door het ene kartel wél te onthoofden en het andere níet, doet de regering wat zij maximaal vermag: de beslissing van de strijd bevorderen en een minder instabiele situatie creëren.
Als een paal boven water staat dat Mexico ook na de arrestatie van de Zetas-leider nog lang niet van drugsgerelateerd geweld verlost is. Misdaad en geweld horen bij drugshandel als water bij de zee. Om de handel zélf een slag toe te brengen moet de voedingsbodem daarvoor weggenomen worden: de aantrekkelijke markt voor drugs in Amerika en Europa. Daarom gaan in Latijns-Amerika serieuze stemmen op voor legalisering van drugs. Bovendien dringt Mexico er al lange tijd bij de noorderburen op aan om de vrije verkoop van wapens terug te dringen. Drugssmokkelaars nemen op de terugweg uit de Verenigde Staten gewoonlijk een aantal aangeschafte wapens mee terug naar Mexico.
Tot het zo ver is kan Mexico de drugsoorlog weliswaar nooit definitief ‘winnen’ en blijft het land kwetsbaar voor escalatie van geweld. Het maximaal haalbare is voorlopig dat misdaad en geweld enigszins beheersbaar gehouden worden door de verhoudingen tussen de kartels en met de overheid te stabiliseren, zodat de reden voor het voeren van een oorlog wegvalt. De mogelijkheid daartoe is met het uitschakelen van Treviño een stap dichterbij gekomen.
Jeroen van Gerven is Latijns-Amerika-expert en publicist
