De Duitse filosoof en dierkundige Ernst Haeckel (1834-1919) was, net als Charles Darwin, op zoek naar de oorsprong van de soorten. De Afrikaanse negers stamden volgens hem direct af van de apen. Hij maakte ook zoölogische tekeningen waarin hij zijn visie uit de doeken deed. Hierin presenteerde hij de neger als een goed ontwikkelde aap.
De opvatting van Haeckel wordt tegenwoordig gelukkig niet meer geaccepteerd, maar in de tijd van de Duitse zoöloog waren er nog heel veel mensen die meenden dat ‘zwarten’, anders dan blanken, van apen afstamden. Ernst Haeckel was niet zomaar iemand. Hij was hoogleraar in de vergelijkende anatomie en publiceerde nog voordat Charles Darwin met zijn The descent of man (1871) kwam, een genealogisch systeem van de organismen, waarin hij de evolutietheorie ook uitdrukkelijk op de mens toepaste. De wetenschapper had een goede naam.
Wie vandaag de dag een tekening als die van Haeckel maakt, mag zich tegenover de rechter komen verantwoorden en wordt gezien als een racist. Maar Ernst Haeckel een racist noemen gaat waarschijnlijk te ver. Haeckel’s tekening, die in 1874 gemaakt werd (elf jaar nadat in Nederland de slavernij werd afgeschaft), is vooral interessant omdat hij laat zien hoe er in de tijd van Haeckel nog over negers werd gedacht. Haeckel viel met zijn visie namelijk helemaal niet zo op. Lange tijd, en dus ook na de afschaffing van de slavernij, werden negers hier gezien als een mindere soort. De tekening (klik hier voor de volledige versie) was voor veel blanken helemaal niet schokkend.
Dit ondanks het feit dat domineeszoon Petrus Camper al in 1768 tijdens een openbare ontleding van een jonge slaaf had aangetoond dat zwarte mensen net zulk rood bloed en net zulke organen hadden als witte mensen. Camper zelf had na zijn onderzoek geconcludeerd dat de zwarte huidskleur géén teken van inferioriteit was. Hij werd hierdoor een tegenstander van de slavernij, maar het merendeel van de Nederlanders was een stuk trager van begrip. De slavernij werd hier immers pas in 1863 afgeschaft en bovenstaande tekening werd elf jaar later gemaakt. Toen meenden nog altijd veel mensen dat negers direct van apen afstamden.
De huidige wetenschappers zijn de mening van Ernst Haeckel voor wat betreft de afkomst van negers gelukkig niet meer toegedaan, maar op de sportvelden is nog wel eens te merken dat de mens zich als soort op sommige vlakken maar heel traag ontwikkeld.
Om de zoveel tijd halen bepaalde supporters weer het nieuws door bananen te gooien naar zwarte voetballers als Didier Drogba, Mario Balotelli of Emmanuel Eboue om hen daarmee te vergelijken met apen. Of er zijn van de tribunes weer oerwoudgeluiden te horen als er een zwarte speler aan de bal komt.
Op de zoölogische tekening zou je het plaatje van de neger daarom misschien het best kunnen vervangen door een afbeelding van een doorgedraaide voetbalsupporter. Maar met zo’n tekening beledig je apen.
De tekening van Ernst Haeckel is momenteel te zien in de tentoonstelling Slavernij verbeeld van de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam.
Dit artikel werd eerder gepubliceerd op Historiek.net.
