Een paar maanden geleden was ik in Delhi, waar ik een van de bekendste niet-gouvernementele organisaties (NGO’s) van India bezocht: Sulabh International. Deze NGO heeft India stappen vooruit geholpen op het gebied van sanitaire voorzieningen en staat bekend om hun vooruitstrevende houding. Tijdens mijn bezoek verbaasde ik me echter over hun allerminst vooruitstrevende PR-beleid.
Sulabh International werd in 1970 opgericht door Bindeshwar Pathak, die een einde wilde maken aan de mensonterende praktijk van het handmatig poepruimen. In het verleden waren toiletten in India vaak niet aangesloten op een rioleringssysteem: ze moesten met de hand leeg geruimd worden. Kastelozen maakten de toiletten schoon van de mensen uit de hoogste kasten. De uitwerpselen droegen ze mee in een mand of emmer op hun hoofd.
Pathak verwonderde zich als kind over de afkeer waarmee zijn familie sprak over de kastelozen, ook wel de ‘onaanraakbaren’ genoemd. Zijn familie maande hem altijd bij ze uit de buurt te blijven. Hij dacht dat er iets afschuwelijks zou gebeuren als hij ze zou aanraken, maar toen hij het eens uitprobeerde gebeurde er niks. Behalve dat hij straf kreeg van z’n moeder. Pathak ging verder met zijn onderzoek naar het leven van de ‘onaanraakbaren’. Tijdens zijn PhD-onderzoek leefde hij zelfs met ze samen.
Vervolgens begon hij te zoeken naar oplossingen die de praktijk van het handmatig poepruimen overbodig zouden maken. Op het platteland bleken composttoiletten een uitkomst, in de stad zorgde het rioleringssysteem dat niemand vieze handen kreeg.
In Delhi bezocht ik de Sulabh International, dat tevens een museum over toiletten beheert. Het toilet is niet alleen een Westerse inventie, lijkt één van de boodschappen die het museum wil uitdragen. In een rechthoekig zaaltje staat een bonte verzameling van de gekste toiletpotten uit de hele wereld. De gids die de bezoekers rondleidt begint zijn verhaal met de geschiedenis van de toiletpot. De oudste wc’s ter wereld kwamen voor in het gebied dat nu India heet. De Indusbeschaving die 5.000 geleden geleden ontstond beschikte namelijk over geavanceerde rioleringssystemen.
Het had een basis voor gelijkwaardigheid kunnen zijn: net als India heeft Europa ook slechte sanitaire omstandigheden gekend. En net als in Europa werden op het Indiase grondgebied ook uitvindingen gedaan om de afvoer van menselijke uitwerpselen in goede banen te leiden. Vandaag de dag zet Sulabh deze traditie voort door kennis te verspreiden over composttoiletten en het beheren van 7.500 openbare toiletgebouwen.
Maar van gelijkwaardigheid tussen Europeanen en Indiërs was echter geen sprake merkte ik tijdens mijn verdere bezoek. Sulabh International gebruikt het bezoek van westerlingen als iets om prestige aan te ontlenen. In de kamer waar ik even moest wachten zag ik tijdschriften liggen waarin het bezoek van leden van het Belgische koningshuis en de Belgische ambassadeur breed werd uitgemeten.
Vervolgens werd ik uitgenodigd om deel te nemen aan een conferentie over de sociologie van sanitaire voorzieningen. We zaten met z’n allen aan een ronde tafel: de wetenschappers (allemaal mannen), een paar meiden die notuleerden en ik. Hoewel ik net als de notulisten geen inhoudelijke bijdrage leverde, kreeg ik wél een naambordje. Na afloop werd ik onderworpen aan een welkomstritueel: ik kreeg een witte sjaal en een bloemenkrans om m’n nek.
Tot slot kreeg ik het aanbod om met ze mee te gaan eten in een vijfsterrenrestaurant.
Dat heb ik maar afgeslagen.
Het lijkt er op dat deze organisatie, die zich zegt in te zetten voor gelijkheid binnen de Indiase samenleving, de Europeanen vooral gebruikt om reclame te maken.
Deze productie is gemaakt in het kader van het journalistieke trainingsprogramma van Beyond Your World en Coolpolitics.
