De Commissie Behoorlijk Bestuur publiceerde vorige week een rapport waarin volgens Bas Heijne wordt gepleit voor een publieke moraal. Tegenwoordig trekken we ons niks meer aan van de uitspraken van een commissie en een column in de linkse-grachtengordel-krant zal daar geen verandering in brengen. Wellicht dat een diepere analyse uitkomst biedt.
Het probleem met de publieke moraal in Nederland, is dat het debat niet meer gevoerd wordt. En als het debat over de moraal stilvalt, dan stopt men met nadenken over de moraal en kan men ongestoord kwaad doen. Ongestoord kwaad doen betekent niet alleen dat anderen zich er niet van bewust zijn dat er kwaad gedaan wordt, maar het betekent ook dat de kwaaddoener zichzelf niet bewust is van zijn kwade gedrag: dat er kwaad wordt gedaan wordt niet eens meer waargenomen. Men leeft in een constante staat van niet-bewustzijn als het debat over de publieke moraal niet gevoerd wordt.
Alleen als het individu volledig vrij is, kan deze een moraal ontwikkelen. Zolang burgers gevangen zitten in zowel het verleden als de toekomst, is een eerlijk en puur oordeel over de moraal niet mogelijk. Men kan pas als een vrij individu denken als we een maatschappij creëren waarin “no citizen shall ever be wealthy enough to buy another, and none poor enough to be forced to sell himself (Rousseau, The Social Contract)”.
Het leven in het verleden is iets onoverkomelijks. We worden op de wereld gezet en opgevoed door mensen die al enige jaren leven ook leven we ons eigen leven in een wereld gebouwd door onze voorouders. Hier kan men niet aan ontkomen.
Het leven in de toekomst is wel te overkomen. We hoeven alleen maar de deken van valse beloftes en dromen af te schudden. De tocht naar een levensdoel is er niet zelden een van barbaars gedrag, gedreven door hebzucht en met een slechte afloop.
Deze deken is over ons heen gelegd door onze gebruiker. Wij hoeren laten onszelf gebruiken door macht, sensatie en lust. Dit alles staat onder leiding van onze grootste vijand: geld. Helaas is het geld de gebruiker die het beste betaalt. Daarom mag hij blijven: hij schenkt ons macht, sensatie en lust.
Volgens Heijne ligt de oplossing bij de overheid. De overheid, die zelf bestaat uit burgers, moet ervoor zorgen dat burgers gestimuleerd worden om een moraal standpunt in te nemen. Dat is te makkelijk gedacht. Er kan pas een publieke moraal ontstaan als de dromen over macht, sensatie en lust verdwijnen.
Een publieke moraal gaat er niet vanuit het niets komen. Een ‘moraalcampagne’ vanuit de overheid gaat geen verandering brengen. Om burgers een moraal te laten ontwikkelen moeten zij een rede hebben om die moraal te ontwikkelen. De financiële crisis had voor en publieke moraal kunnen zorgen – met name in de semi-publieke sector- maar helaas mocht het niet zo zijn. Er is geen verandering gekomen in een systeem van graaien en uitbuiting. Voor de ontwikkeling van een publieke moraal in het Westen is het te hopen dat het systeem drastisch verandert, maar dan zullen we op de koop toe moeten nemen dat het ten koste gaan van onze macht, sensatie en lust.
“When opinion by the help of reason leads us to the best, the conquering principle is called temperance; but when desire, which is devoid of reason, rules in us and drags us to pleasure, that power of misrule is called excess” (Socrates in Phaedrus, geschreven door Plato)
Thomas Hofland is politicologie student en beheerder/schrijver van Altijdkritisch.nl.
