Journalist Dick Wittenberg plaatst in het allereerste stuk ooit op De Correspondent, De Terugkeer Van De Muur, de toename van muren wereldwijd in een context van wereldwijde angst, buitensluiting, ongelijkheid, onrecht, prikkeldraad, grenzen en mensen langs de rand. Dat is namelijk zijn ding. Wittenbergs twitterbio leest: “Schrijft over ongelijkheid, onrecht, prikkeldraad, grenzen, mensen langs de rand.”
Wittenbergs conclusie, die hij handig verpakt als stelling op het eind, is dat we naar een wereld van “mondiale apartheid” gaan. De vraag die daarbij rijst is: waar komen we eigenlijk vandaan dan als wereld, Dick? Ik ga hier niet ook een verhaal van een kilometer houden hoor, wil alleen een paar kanttekeningen plaatsen.
Volgens Wittenberg was het ooit anders: “Begin jaren negentig fantaseerden politieke leiders nog over een wereld zonder grenzen. De val van de Berlijnse Muur in 1989 leek de doodsklok te luiden voor alle grensmuren, zoals die tussen Noord- en Zuid-Korea. Artefacten van een voorbije tijd.”
Hmmz, Arcadië was nabij, dus? Ik weet het niet hoor. Ik heb het even opgezocht, en de enige wereldleider die in de jaren negentig iets duidelijks zei over een grens was Ronald Reagan, met zijn : “Mister Gorbachev, tear down this wall!” En daarmee bedoelde hij geen wereld zonder grenzen, maar een wereld waarin de V.S. als enige overgebleven leider de hegemonie zou hebben.
Dat is natuurlijk niet uitgekomen, de V.S. storten al sinds de jaren zestig heel traag en sinds 2008 opvallend zichtbaar in elkaar en de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken gaf feitelijk met de val van de Berlijnse Muur de geest. De koude oorlog, dat reusachtige spanningsveld tussen de twee kerngrootmachten dat de wereld in balans hield, was daarmee voorbij.
Met het verdwijnen van de twee grootmachten kreeg de rest van wereld het gevoel eindelijk weer meester te zijn over het eigen lot. Dat die zelfredzaamheid zich vertaalt in letterlijke muurtjes om het eigen erf bouwen, van China tot Koeweit en van Brunei tot Turkmenistan, lijkt mij niet meer dan logisch. Beton en prikkeldraad zijn een stuk goedkoper dan vliegdekschepen en kernonderzeeërs en geven een weliswaar onrealistisch, maar desalniettemin toch heel tastbaar gevoel van veiligheid.
Voor zover ik kan zien zitten we in een transitie van één gigamuur naar heel veel kleine muurtjes. Dat fundamentele inzichtje ontbreekt volledig in het stuk van Wittenberg. Bij Dick luidt het: “Nooit zijn er zoveel grensmuren gebouwd als in de afgelopen dertien jaar. Officieel vanwege terrorisme, in de praktijk om gelukzoekers buiten te sluiten.”
Je zou ook kunnen zeggen, Dick, dat er sinds de val van De Muur een wereldwijde, heel legitieme behoefte is aan extra veiligheid. Een muurtje bouwen tussen jezelf en “de wereld” voelt heel prettig. Vergelijk het met zwervers zonder huis, die in een doos gaan wonen. Gevoelsveiligheid is een raar iets, Dick. De grootmachten van de twintigste eeuw konden ook pas rustig met elkaar om tafel zitten toen ze allebei Mutual Assured Destruction in de pocket hadden.
Laat ik als voorbeeld even India nemen, jij doet dat tenslotte ook Dick. De geschiedenis van dat land tijdens de koude oorlog kun je niet los zien van die van de grootmachten. Na de Tweede Kasjmir-oorlog in 1965 knoopt India steeds nauwere banden aan met de Sovjet-Unie. Geen wijzende vingertjes meer, wel een uitgebreide militaire santekraam en financiële steun in roebels, hopla. De Verenigde Staten herwaarderen Pakistan ondertussen als natuurlijk tegenwicht voor Sovjetvrindje India in de regio en verlenen dat land militaire bijstand. Als de Sovjets Afghanistan binnenvallen steunt India hen openlijk en zijn de rapen gaar. De grens tussen India en Oost- en West-Pakistan wordt onderdeel van het ijzeren gordijn en de grootmachten kijken nadrukkelijk over de schouder van beide landen mee.
Maar de U.S.S.R. is kassiewijle en de V.S. beginnen de laatste jaren ook vreemd te ruiken. India durft daardoor haar xenofobie en haat ten opzichte van aartsrivaal Pakistan steeds duidelijker ten toon te spreiden. Bangladesh was tot 1971 feitelijk Pakistan, en wat India betreft is het dat nog steeds. Dus die grenshekken zijn geen Apartheid ten opzichte van die arme Bengalezen, beste Dick Wittenberg die tegen onrecht en ongelijkheid is, maar doodordinaire burenhaat, zoals we in Europa maar al te goed kennen, zie ook onder de debiele periodieke verhuizing van het Europarlement naar Straatsburg. Hoe psychologisch de nieuwe muren kunnen zijn blijkt wel uit het feit dat India de grens met Pakistan óók hermetisch heeft dichtgeplamuurd. Terwijl beide naties zowel vliegtuigen als kernwapens hebben…
Natuurlijk is Gaza en in mindere mate de Westelijke Jordaanoever één groot ghetto, vanwege het blarentrekkende huisje-wijkje-hekje-spel van de Israëli’s, maar doe nou niet alsof dat onderdeel is van een nieuwe wereldwijde trend, dat doen ze daar al zo ongeveer sinds de Kasjmier-oorlog.
Dat we met man en macht arbeidsmigranten buiten ons rijke Westen proberen te houden is een feit. Maar kun je dat vertalen naar een wereldwijde Apartheidstrend? De ene muur is de andere niet, Dick. De have-nots participeren juist meer dan ooit. Check bijvoorbeeld deze fotoserie over Centraal-Aziatische gastarbeiders in Rusland. En bedenk: die kleine bruine handjes die onze gadgets en kleren breien, dat is op zich natuurlijk best erg, maar het alternatief was dat ze letterlijk in de vuilnis aan het wroeten waren.
Ik denk dat het onderstaande staafdiagrammetje heel goed laat zien hoe het echt zit: als wereld stevenen we in de praktijk op een steeds minder angstige en xenofobe manier van samenleven af. Het aantal doden als gevolg van xenofobie en burenhaat laat al jaren een dalende trend zien. Ja, veel landen zijn tegenwoordig blijkbaar welvarend genoeg om een muurtje om het erf te bouwen en doen dat ook. Je kunt dat ook zien als een teken van emancipatie, Dick. Als een eerste stap op weg naar een gevoel van nationale veiligheid in het nieuwe, enge, veel complexere wereldwijde spanningsveld dat is ontstaan sinds het verdwijnen van Die Mauer.
