We maken even een ongebruikelijk uitstapje dames en heren. U bent van Stukje Duiding gewend niets anders te vinden dan broodnodig geneuzel in de marge van de Internationale Betrekkingen en Defensie. Vandaag even een zijspoor, we ontkomen er niet aan nu de discussie over Zwarte Piet in alle hevigheid is losgebarsten. Eigenlijk moeten wij eerlijk bekennen dat we een beetje moe zijn van de hele discussie, die nogal emotioneel en militant wordt gevoerd en soms afdaalt naar een wel erg triest niveau (de slavernij opnieuw invoeren? Really?). Aan de andere kant zijn ook wij niet vies van wat emotie en bovendien biedt het onderwerp ruimte voor een aardige internationale vergelijking. Vandaar deze primeur!
Veel toelichting behoeft het thema inmiddels niet meer: een werkgroep van de VN doet onderzoek naar het fenomeen Zwarte Piet in Nederland en het hoofd van die werkgroep, Verene Shepherd, heeft gezegd zijn verschijning een ‘terugkeer naar de slavernij’ te vinden. Onze aandacht werd eigenlijk pas getrokken toen deze kerel opeens in de Nederlandse pers verscheen: de “Iraanse Zwarte Piet”. Die wordt namelijk wél beschermd door de VN, kopte het Algemeen Dagblad. De Telegraaf kon natuurlijk niet achterblijven.
Hajji Firuz (Hāji Piruz of حاجی پیروز in het Perzisch) is één van de fenomenen die een belangrijke rol spelen rondom het Perzische nieuwjaar (newroz). Met een knalrode outfit, uitgerust met tamboerijn en – u raadt het al – een zwart gezicht is hij een opvallende verschijning die inderdaad sterk doet denken aan onze eigen polderPiet. Er zijn dan ook de nodige overeenkomsten en verschillen tussen beide te vinden. Hèt grote verschil dat door het AD en de Telegraaf werd op gepikt is dat leden van de VN-werkgroep oproepen tot een verbod op Zwarte Piet in Nederland, terwijl Hajji Firuz prijkt op de UNESCO-lijstvan meesterwerken van het orale en immateriële erfgoed van de mensheid.
Dat maakt het interessant om eens de vraag op te werpen of Hajji Firuz in Iran ook tot controverse leidt. Net als in Nederland is het überhaupt niet helemaal duidelijk wat de specifieke achtergrond van zijn verschijning is. Er zijn mensen, zoals de in Iran wonende correspondent Thomas Erdbrink, die stellig beweren dat hij vroeger een slaaf is geweest. Anderen, zoals de bekende Iraans-Amerikaanse auteur Hooman Majd, zijn voorzichtiger, maar neigen naar diezelfde conclusie.
@StephandeVries @atiehs @prrrsiankitten I'm not a historian…but a black man in that historical period would likely have been indentured…
— Hooman Majd (@hmajd) October 23, 2013
Het zou inderdaad om een slaaf of krijgsgevangene kunnen gaan, die door hun baas rond nieuwjaar de straat op werd gestuurd om mensen aan het lachen te maken en ondertussen een zakcentje te verdienen. Anderen stellen echter dat het fenomeen veel ouder is en dateert uit pre-islamitische tijden (het Zoroastrisme), ten tijde van het grote Perzische rijk. Zo zou zijn verschijning gekoppeld kunnen worden aan de legende van prins Siavash uit het epos Shahnameh van de grote Perzische dichter Ferdowsi. Echter, de mogelijkheid dat het om een slaaf gaat in combinatie met het zwarte gezicht heeft ook in Iran tot enige discussie geleid.
Zo voert de vrouw van de Iraans-Amerikaanse academicus Hamid Dabashi al jaren eenstevige campagne tegen het zwarte gezicht van Hajji Firuz. Dat heeft er zelfs toe geleid dat de televisiezender BBC Persian dat specifieke kenmerk voortaan achterwege laat. Ook bestaan er enkele Facebook-pagina’s die het zwarte gezicht in de ban doen of het vervangen voor – hoe herkenbaar – andere kleuren. In Twitter-conversaties die ik voor dit artikel voerde werd gezegd dat in sommige delen van Iran geen zwarte schmink wordt gebruikt, maar bloem om het gezicht wit te maken.
Er borrelt dus ook iets in Iran over dit onderwerp. Toch moet dat niet worden overdreven. Hajji Firuz speelt in de Iraanse samenleving, in toneelstukken, verhalen en gedichten een belangrijke rol. De muziek die hij maakt en de liederen die hij zingt worden nodig geacht om de lente te doen komen. Zijn verschijning zorgt voor vrolijkheid en hij wordt vooral geassocieerd met goede bedoelingen en plezier. Hij is, al met al, een gewaardeerd symbool waar overwegend nuchter mee wordt omgegaan. Het zwarte gezicht lijkt voor de meeste Iraniërs dan ook geen prangende kwestie te zijn die in verband wordt gebracht met racisme. Die gevoelens leven vooral in en worden opgeblazen door de Iraanse diaspora in de Verenigde Staten.
@StephandeVries I'm not so sure. my own experience is that it is not a major issue in Iran, but mostly in diaspora @hmajd @prrrsiankitten
— Atieh Sabbar (@AtiehS) October 23, 2013
In Iran is Hajji Firuz daarentegen om andere redenen van tijd tot tijd onderwerp van maatschappelijke discussie. Een aantal jaren geleden werd een dansende en zingende Hajji Firuz op straat gearresteerd door de Iraanse moraalpolitie. Reden: zijn gedans zou tegen de goede zeden ingaan. Massaal namen de mensen het op voor hun zwart geschminkte vriend: waar haalde de politie het gore lef vandaan om aan hun oude, gewaardeerde symbolen te komen?
Een soortgelijke reactie is in Nederland op gang gekomen na de uitspraken van VN-briefpapier-snaaiende consultant Verene Shepherd over Zwarte Piet. Wie denken dergelijke figuren wel wie ze zijn om te bepalen wanneer het tijd is om per decreet een traditie te veranderen? Wat ons betreft prima dat de discussie wordt gevoerd, maar sommigen schieten wel erg ver door in de militante manier waarop ze Zwarte Piet willen uitbannen of juist behouden. Tradities veranderen normaal gesproken langzaam mee met ontwikkelingen in de samenleving en met de tijdsgeest. Culture is what changes slowly. Nederland is natuurlijk geen Iran: er is sprake van een totaal andere geschiedenis en in beide landen heerst een andere dynamiek. Wat ons betreft mag men in Nederland echter wel iets meer een voorbeeld nemen aan de nuchterheid die Iraniërs in eigen land tentoonspreiden ten aanzien van deze kwestie.
Dat alles gezegd hebbende gaan we ons volgende week gewoon weer bezig houden met de fijne semi-rationele wereld van de internationale politiek. Want deze discussie is een stuk vermoeiender dan gestoorde Bassies, kinderachtige politici en knotsgekke alu-hoedjes bij elkaar! [Stephan de Vries]
Dit artikel werd mede mogelijk gemaakt door Jamaseb Soltani.
Dit artikel verscheen ook eerder op Stukje Duiding. TPO <3 <3 <3 Stukje Duiding.
