Henk Bleker kijkt uit het raam van dakterras het Amsterdamse hotel Double Tree en staart vanaf de elfde etage over de hoofdstad. De ex-staatssecretaris van Landbouw (CDA, 2010-2012) wijst in de diepte, ver achter de Dam. ‘Toen ik zeventien was kwam ik hier aan om te studeren. Ik woonde op het Mercatorplein. Daar! Oud-West hè. Voetballen in het Vondelpark en hardlopen in het Amsterdamse Bos.’
De oud-staatssecretaris van Landbouw wijst weer, nu naar een ander deel van de stad: ‘Ja, daar achter bij de VU, daar studeerde ik.’ De zoon van een protestant-christelijke postbode uit Onstwedde woonde zes jaar in de hoofdstad om er politicologie te studeren, maar de Noordeling bleef er niet hangen.
Het Groningse platteland is altijd zijn uitvalsbasis gebleven, ook nu hij een relatie heeft met NRC-journaliste Barbara Rijlaarsdam. Hij zwerft nu tussen Den Haag – waar zijn vriendin woont – en Wollinghuizen, waar hij hobbyboert met z’n pony’s.
Bleker is back. Tijdelijk dan. De staatssecretaris, die beroemd werd als beminnelijke CDA-interimvoorzitter tijdens het roemruchte gedoogsteun-congres van het CDA en berucht werd met het briefje aan Mauro, heeft een boek geschreven: ‘Het andere Italië.’
En dat boek bestaat eens niet uit mémoires van een verzuurde oud-politicus, maar is een bijna wetenschappelijk onderbouwde aubade aan de Italiaanse familie.
Inderdaad, ja. Henk Bleker, die jongen uit dat calvinistische ARP nest en de man die zelf gescheiden is, neemt het op voor het gezinsleven in het roomse Italië!
‘Ik ben het mystieke van de katholieke kerk, het Roomse, door de jaren heen wel gaan waarderen. In protestante kring wordt het geloof wel heel erg gerationaliseerd. Dat zie je in de liturgie, de architectuur van de kerkgebouwen. De Rooms-Katholieke kerk is heel leerstellig, maar de katholieken durven zich in het leven aan het onbekende over te geven.’
Bleker ontmoette Paus Johannes Paus en raakte gefascineerd door het geloof als wereldbeweging. Van de latere paus Ratzinger las hij studies.
‘Tijdens die ontmoeting in het Vaticaan met Paus Johannes Paulus zag je het geloof als wereldbeweging. Op dat plein stonden 40.000 mensen, en die werden ook allemaal aangesproken: de plattelands vrouwen uit Oeganda, de mijnwerkers uit Chili, vakbondsmensen uit Alaska. Daar word je heel optimistisch van.’
‘Dan zie je je eigen protestante kring, de lokale kerk, dat geeft een andere dimensie’, zegt de man die zichzelf een ‘flexibele kerkganger’ noemt. ‘D’r zijn jaren geweest dat ik meer in kerken kwam als toerist dan als bijwoner van kerkdiensten.’ In NRC Handelsblad noemt hij Nederlandse kerk dit weekend ‘iets verdrietigs.’ ‘Uit respect voor mijn ouders ben ik nooit officieel overgestapt naar het katholieke geloof.’
Bleker’s boek is vooral een liefdesverklaring aan de Italiaanse manier van leven en werken. Bleker, een gepromoveerde politicoloog in beleidsstudies, rekent af met Italiaanse vooroordelen van la dolce fare niente.
Italianen komen er goed af bij u. Ze werken harder, maken minder schuld en werken mee in familiebedrijven.
‘Ja, we doen alsof het daar een zooitje is, maar het draait goed. Afgelopen drie jaar lag het Italiaanse begrotingstekort lager dan het Nederlandse. Het begrotingstekort onder premier Letta is minder dan 3%. Beter dan wij.’
U raakte gefascineerd toen u als gedeputeerde de Giro liet starten in Groningen.
‘Toen we de start van de Giro in Groningen organiseerden, maakte ik kennis met de Italiaanse mentaliteit. Het verhaal wil dat ze onbetrouwbaar zijn en hun afspraken niet nakomen. Dat is dus niet waar. Het gebeurt allemaal op het laatste moment, maar als je het woord hebt, dan komen onze vrienden uit het Zuiden dat na.’
Geeft een verklaring: ‘Max Weber, de Duitse socioloog die schreef over de nuttige rol bureaucratie in overheidsdienst, heeft nooit Italië bezocht. We denken in planning en vast regelmaat. Dat doen de Italianen niet. Alles was perfect voor elkaar, misschien voor ons gevoel te laat.’
‘Als we een afspraak hadden gemaakt, dan gingen zij geen brief meer schrijven om alles nog eens te bevestigen. Ik hou daar wel van. In de Tweede Wereldoorlog zijn heel weinig joden in Italië afgevoerd en dat kwam mede, doordat die administratie van de Italianen een rommeltje was en de overheidsdienaren niet strikt met opdrachten omgingen. Dat is dan positief.’
In uw boek beschrijft u dat Italiaanse familiebedrijven als uitgangspunt zouden kunnen dienen als motor voor een nieuwe duurzamere economie.
‘Als je even niet met onze Angelsaksische blik naar die economie kijkt, en je niet focust op de OECD getallen en de tabellen van R&D budgetten, dan zie je dat er erg veel innovatie is. Nieuwe merken, nieuwe prototypen, nieuwe modellen. Als de Italianen enkele belemmeringen wegnemen, zoals lokale bureaucratie, hebben ze gouden toekomst. Familiebedrijven hebben een kracht. Ze zijn gericht op continuïteit, op langere termijn. Het is niet van het snelle geld, van de korte termijn.’
U stelt: Italianen hebben minder schuld dan Nederlanders, ook de staatshuishouding is gezonder. Het MKB floreert er.
‘Het midden- en klein bedrijf is de ondergewaardeerde motor van onze economie. In Italië hebben ze een systeem dat je nauwelijks of geen overdrachtsbelasting hoeft te betalen als het bedrijf in handen blijft van een volgende generatie. Hier moet je afrekenen met de fiscus als een zoon of dochter een bedrijf overneemt. Die kant moeten wij ook op.’
Dat is een CDA-verhaal?
‘Vind ik niet. Het is pro-Europees verhaal. Italië heeft te lang gebungeld. Monti, de vorige premier, had een goed punt. toen hij stelde dat Italië onterecht in een kwaad daglicht werd gesteld door Noord-Europa. Door steeds als financiële brokkenpiloot te worden neergezet moesten er lang te hoge rentes worden betaald op de staatsleningen. Die rentetarieven werken ook door in de reële economie. Op een gegeven komt Monti met het voorbeeld dat machinefabrieken in Brescia niet meer konden investeren omdat ze hoge rente moesten betalen, terwijl de Duitse concurrenten tegen lage tarieven de lopende band konden vervangen. Ze zijn heel lang aan het lijntje gehouden.’
Ik neem aan dat u zich daar over opwond tijdens kabinetsberaad. In uw boek vertelt u dat er over de Europese rentespreads werd gepraat op vrijdagmiddag.
‘Ja, geregeld, zeker ten tijde van de Eurocrisis. In de wandelgangen heb ik Jan-Kees de Jager, toenmalig minister van Financiën, er wel eens op aangesproken dat hij Italië altijd opnam in dat rijtje van Spanje, Griekenland en Portugal. Ik zei: ‘Als ze echt economisch gas geven laten ze ons alle hoeken van de Trêveszaal zien.’ Toen keek hij me verbaasd aan en zei hij: ‘Ja, Nóórd-Italië.’’
Dat is toch ook zo…
‘Ja, maar wij maken in Nederland toch ook geen onderscheid tussen de Randstad en Groningen?’
Fel: ‘Als de Duitsers hun zin hadden gekregen in het Europese visserijbeleid dan was er geen cent meer geweest voor de modernisering van de verouderde vissersvloot in Italië. Europa is geboren uit solidariteit tussen landen en bevolkingen, maar toen wij onze buit binnen hadden telde dat principe ineens niet meer.
‘Veertig jaar hebben wij geprofiteerd van het Europese landbouwbeleid, en nu zeggen we: ‘Nou stoppen we ermee.’’
Italiëvriend Henk Bleker tijdens een Europese visserijtop
U klinkt ineens fel.
‘Ik heb tijdens een Europees top over visserij beleid gezegd: we steunen de Italianen. We gaan niet mee met de Duitsers. Dus, ik heb toen een deal gesloten, met de Fransen, Italianen en de Spanjaarden om de hulp voor de vloot te handhaven. De Duitse ambtgenoot was woest.’
‘Als je nu ziet met welk gemak het oude landbouwbeleid overboord wordt gezet…dat zet dat de bijl aan de wortel van de Europese gedachte. Het wegduwen van Italië, die Noord-Zuid tegenstelling, daar stoor ik me aan.
‘‘Wij zijn goed’, was de gedachte. ‘Ze zijn slecht.’ Nederland, Duitsland Finland vonden dat er geen euro meer mocht weglekken naar het Zuiden, terwijl er miljarden euro’s van beleggers van het Zuiden naar het Noorden zijn gevloeid.’
Daar maakt u zich kwaad over?
‘Ik ben voor hele sterke bescherming van de Europese burger tegen gevaarlijke financiële instellingen, geldproducten en handelstactieken. Hedgefondsen kunnen een neerwaartse spiraal versterken. Dat kan in crisissituatie ernstige gevolgen hebben. ‘Naked short selling, (een vorm van zeer agressieve beursspeculatie, red), is in Duitsland verboden. In zekere zin ben ik een anti-revolutionair gebleven.’
‘Ik ben voor ordening en vind dat de overheid mensen moet beschermen. In Nederland tegen het water. En waar beschermt Europa ons tegen? Tegen excessen van financiële machten en markten. Dat heeft te maken of je Europa ziet als een markt of als een gemeenschap.’
U ziet in Italië de ideale gemeenschap, mede omdat zorg beter is geregeld en er minder beroep gedaan hoeft te worden op de staat. De participatiemaatschappij noemt u een ‘leeg begrip.’
‘Het begrip familie en gezin komt in de troonrede niet voor. Participeren in wat voor verband? Participeren in de samenleving? Wat is dat? Dat is leeg. Leeg en kil.’
Maar bent u de aangewezen man om ons hier op te wijzen? U bent gescheiden.
‘Je kunt als man en vrouw niet verder samen ziet zitten, maar dat wil niet zeggen dat je de familie-verband niet in stand houdt. Dat doe ik en dat probeer ik. Ik zal onverkort en direct te hulp schieten als daar om gevraagd wordt.
‘Dit is geen moraliserend verhaal. Het is een verhaal of én hoe we iets kunnen leren van het mediterrane zorgstelsel. Het boek gaat uit van een wetenschappelijke benadering. Kijk naar mijn bronnen, allemaal economen en sociale wetenschappers!’
‘Die familiebanden hebben een bewezen waarde als de staat niet meer alles kan doen. In Nederland is alles erop gericht zo snel als maar mogelijk de familieleden onafhankelijk van elkaar te maken. Dat heeft een aantal schaduwzijden, even los van het financiële.’
‘Als je het Deense zorgsysteem, waar ons stelsel op lijkt, vergelijkt met het Italiaanse dan zie je dat de Italianen bijna drie keer zoveel zorg krijgen. Dat is wel iets om over na te denken.’
Terug naar De Avonden. Met zijn allen rond de haard.
‘Nee, deze aanpak is juist onvoorstelbaar modern. Die Italianen kunnen niet blijven voortgaan op hun weg, maar wij ook niet op de onze. Italiaanse vrouwen gaan meer werken dus zullen er opvang-arrangementen komen. Maar die komen niet in de plaats van de familie-banden, maar zijn een aanvulling Als wij één Europa willen zijn moeten we niet in de fout vervallen om onze normen op te leggen.’
U neemt het op voor de afgewezen eurocommissaris Rocco Buttiglione. Deze minister van gezinszaken maakte kritische opmerkingen over homo’s en alleenstaande moeders en mocht geen eurocommissaris worden van het Europees Parlement.
‘Die man vertolkt wel het gevoelen van 60 tot 70% van de Italianen, en diezelfde Italianen zijn wel lid van de Europese gemeenschap. De Italiaanse premier De Gasperi was een van de medeoprichters en dan past ons wel enige bescheidenheid. Wij moeten niet in de fout vervallen om de norm op te leggen.
‘Buttiglione had zich beter moeten verdiepen in de positie van de vrouw en gezin in Noord-West Europa, maar tegelijkertijd had het de vertegenwoordiger van liberale kringen gesierd als ze zich hadden verplaatst wat er achter die opvattingen schuil gaat. Europa heeft pas toekomst als je hier een brug weet te slaan. Zijn vertrek werd bij ons gezien als een overwinning van de democratie, maar daar als het bruuskeren van de nationale identiteit.’
Bleker in actie als staatssecretaris
Raakt op stoom: ‘Italianen waren een van de eerste die parlementair instemden met de Europese grondwet. Wij hebben eerst een half jaar gesteggeld over wel of geen grondwet. Toen kwam dat referendum en was die grondwet ineens “best belangrijk” en werd die afgeserveerd.’
“Best belangrijk” noemt u in het boek een ‘weinig bezielend motto.’ Dat is even een uithaal naar uw eigen CDA.
‘Ja, van mijn eigen christen-democratische partij ja. Als het over Europa gaat, voel ik me persoonlijk meer thuis bij D66, even los van het onze norm verheffen tot Italiaanse normen. Ik doel dan op de D66 standpunten, eigenlijk vooral de standpunten van Pechtold, over Europa.’
Was het lekker om dat op te tiepen?
‘Ik ben een jaar bezig om dit te schrijven. Weet je wat het is. Ik begin altijd kritisch te worden als er een soort consensus ontstaat van: dat deugt niet. Denk ik: even beter nadenken. Klopt dat wel zo?’
‘Met die Berlusconi heb ik niks bijzonders, maar wel dat er een soort oppervlakkige publieke veroordeling ontstaat. Hij deugt niet en zal nooit deugen.’ (In deze video legt uit Bleker uit waarom Berlusconi niet per se fout is).
U prijst Berlusconi vanwege een generaal pardon dat hij afgekondigde. Moest toch even aan Mauro denken…
‘Ja, daar kon het wél’, negeert hij de vraag. ‘Het is een bijzonder fenomeen dat Italianen in een keer een groep medeburgers heeft gelegaliseerd. Dat hangt heel erg samen met die hechte familiestructuur. In de zorg zijn er veel immigrantenhulpen die een belangrijke rol spelen. Rechts en links staan onder druk en krijgen de boodschap: ze zijn belangrijk voor ons.’
Is dit geen goed verhaal om weer de bühne mee te beklimmen?
‘Nee, ik ben in een andere wereld. Doe veel voor lokale afdelingen en geef adviezen. Het CDA is mijn partij. Dat was zo, is zo en blijft zo.’
U bedankt uw vriendin in het nawoord. Heeft ze u veel laten herschrijven?
Lacht: ‘Die verklaring aan haar was nog iets lyrischer dus dat heb ik maar een beetje teruggebracht. Ze heeft me goed geholpen, ja. Soms zei ze: ‘Dit snapt niet iedereen zo…’
Lacht nog harder: ‘Zeg nu hebben we genoeg gepraat toch?’
