‘Wat mij betreft is er geen enkele reden om te gaan stemmen. Ik denk dat het een veel sterkere politieke actie is om afstand te nemen van het huidige paradigma, dan deel te nemen op de meest triviale manier: braaf een kruisje zetten in een klein hokje.’ Russel Brand is gek. Verslaafd geweest aan seks en drugs, geestelijk niet helemaal in orde, tenminste niet volgens de traditionele definitie van ‘gewone’ mensen. Nee, Brand is niet gek, hij is briljant, een controversiële Britse stand-up comedian, acteur, presentator. Een jaartje getrouwd geweest met de Amerikaanse popster Kate Perry. Brand is gepassioneerd. Dat is wat aanspreekt, motiveert en inspireert.
Russel Brand verscheen vorige week bij de illustere interviewer Jeremy Paxman in Newsnight. Het is geweldige televisie! Hij was uitgenodigd omdat hij als speciale redacteur van de New Statesman een essay heeft geschreven waarin hij de revolutie predikt. Paxman wil hem daarop doorzagen. Zijn bedoeling is duidelijk. Hij neemt Brand niet serieus, kijkt vaak wat meewarig naar het naïeve idealisme van Brand. Jongen, jongen, je bent grappig, maar echt, revolutie? Ga stemmen! Doe je burgerplicht. Ik parafraseer, maar dit is ongeveer de houding van meesterinterviewer Paxman. En dan ontstaat een spannend gesprek waarin de gekke, maar gepassioneerde en mooi en razendsnel formulerende Brand magistraal overeind blijft tegenover de interviewer die zijn rol als cynische journalist met verve speelt.
http://youtu.be/xGxFJ5nL9gg
Twitter ontplofte na zijn optreden bij Newsnight. Het interview is via YouTube talloze malen bekeken. Ik zag het via Twitter ook pas later en heb het filmpje al een paar keer opnieuw gezien, vol bewondering en, paradoxaal genoeg, met een gevoel van instemming. Ik ben geen socialist, terwijl Brand de socialistische revolutie uitroept. Ik ben een liberaal die vertrouwen heeft in de democratie en het waardeert als politici compromissen sluiten. Waarom heb ik dan toch die bewondering voor een showman die de revolutie predikt?
Het is de oprechte boosheid over de vernietiging van de aarde, de toename van sociaaleconomische ongelijkheid en de uitbuiting van arme mensen overal op de wereld. Kom daar maar eens om bij de gemiddelde politicus. Het essay en optreden van Brand bij Newsnight kun je zien als een aanklacht tegen het egoïstische kapitalisme van de bankiers en het opportunisme van politici. Het is een boosheid die misschien juist overtuigt omdat Brand zelf een MTV-ster is op, zoals hij zelf zegt, mooie schoenen en in mooie kleren. Er is niets mis met een beetje materialisme en een bepekte mate van individualisme, maar hij wil wat doen aan de onrechtvaardigheid in de wereld. Als hij daarvoor moet inleveren, graag. Dat is een houding die contrasteert met die van de regering van David Cameron die een zaak begint bij het Europees hof om het recht op bonussen van bankiers veilig te stellen. Het contrasteert met het opportunistische verzet van de midden-politici in ons land, Buma, Pechtold, tegen de ‘doorgeslagen’ nivellering. Zij willen denivelleren, want de mensen met de hoogste inkomens betalen teveel belasting. Is dat waar we ons druk over moeten maken?
De boosheid van Brand deed me denken aan een essay van de recent overleden maar stokoud geworden Franse diplomaat Stéphan Hessel. Die schreef twee jaar geleden een wereldwijde bestseller, in het Nederlands vertaald onder de titel Neem het niet! Hessel roept in een woedend pamflet jonge mensen op tot verzet. Hij roept op tot verontwaardiging over de ongelijkheid op de wereld, over het gebrek aan democratie en over de vernietiging van de aarde. Het is een oproep tot het verdedigen van belangrijke politieke principes. Beide inspireren, spreken en schrijven met passie. Beide hebben dezelfde boosheid over het falen van de politiek om de grote problemen van de huidige tijd aan te pakken. De Brit Brand overtuigt met zijn humor, is niet te beroerd om zichzelf op de korrel te nemen, maar zijn politieke boodschap is serieus. Hessel overtuigt met wijsheid, gebaseerd op een levenslange ervaring in de Franse diplomatie. De eerste is een rel schoppende mediaster, de tweede een chique, erudiete man. Passie, humor en wijsheid zijn de eigenschappen die beide mannen etaleren en die zo gemist worden bij de huidige generatie politici.
Russel Brand
Maar het gaat niet alleen over de stijl die gebruikt wordt. Waarom gaat Brand niet stemmen? Niet omdat hij in politieke zin apathisch is, niet geïnteresseerd is in de politiek. Zijn stelling is juist dat politici apathisch zijn. Die zijn niet geïnteresseerd in de echte problemen van de wereld, in het tegengaan van uitbuiting, het opkomen voor de kansen voor hen met de minste kansen, in het aanpakken van milieuvervuiling. Politici zijn slechts geïnteresseerd in het winnen van verkiezingen en het verdedigen van speciale belangen voor specifieke delen van hun achterban. Belangen zijn belangrijker geworden dan idealen. Beide spelen en hebben altijd een rol gespeeld, maar ik ben het met Brand en Hessel eens dat de balans de afgelopen decennia is doorgeslagen naar belangenpolitiek.
Lees de klassieke roman De Stad der Zienden van José Saramago. In de hoofdstad heeft 83% van de kiezers blanco gestemd. De partij van rechts, aan de macht in het land, beschuldigt kiezers ervan hun plicht niet te hebben gedaan, precies wat Paxman ook Brand verwijt. De partij van links, in de oppositie, doet alsof de blanco-stem een stem op hen is, maar heeft niet door dat de kiezers deze partij niet als geloofwaardig alternatief ziet voor de partij van rechts. De politici zien het blanco stemmen als een opstand die de kop moet worden ingedrukt. Ze grijpen in, nemen kiezers hun rechten af en er ontstaat chaos in de Stad der Zienden. De kiezers zijn de zienden, de politici zijn blind.
Dat is precies de stelling van Brand. Het maakt niet uit om welke partij het gaat, de politiek is met zichzelf bezig, apathisch met betrekking tot de zorgen van de kiezer. Het doel van elke gevestigde partij, liberaal, sociaal- of christendemocratisch lijkt om mensen te disciplineren, zoals de traditionele politici dat proberen in de Stad der Zienden, zonder dat er nog vooruitgang als perspectief geboden wordt. We moeten ons als nette burgers gedragen. Politici weten wel hoe we moeten participeren, waarom we onze privacy moeten inleveren, waarom de lasten steeds hoger worden, de werkloosheid en ongelijkheid stijgt en waarom we moeten stemmen. Politici maken mensen graag bang voor de toekomst of bang voor de politieke tegenstander die net zo min een uitdagend beeld van de toekomst geeft als zij zelf. Tegenover deze angstpolitiek staat bij Brand, Hessel of Saramago de emotie van hoop centraal, het vertrouwen dat we kunnen streven naar een mooiere wereld dan die is. Het wordt niet slechter, we kunnen beter.
Uiteindelijk ben ik een optimist. Democratie werkt langzaam. Compromissen zijn nodig. Het vechten tegen speciale belangen vergt harde politieke strijd. Brand pleit voor een revolutie, maar het is een revolutie van waarden, van idealen, omdat we ons niet neerleggen bij de wereld zoals die is, maar streven naar een wereld zoals die zou kunnen zijn. Het is een pleidooi voor de terugkeer van het idealisme in de politiek. Dat is wat aanspreekt in de stellingnamen van Brand en Hessel.
Er zit veel idealisme in de samenleving, bij mensen, progressieve ondernemers en maatschappelijke organisaties. Je ziet het ook nog bij kleine partijen als GroenLinks, de ChristenUnie en de SGP. Ze zijn mij vaak te dogmatisch, maar ze bedrijven wel politiek op basis van voor hen belangrijke waarden en op die basis weten ze tegenwoordig ook compromissen te sluiten. Het gaat er niet om dat je het oneens met ze bent – natuurlijk sta ik lijnrecht tegenover Kees van der Staaij – het gaat erom dat je het überhaupt met ze oneens kunt zijn omdat ze ergens voor staan. Het grijze midden is wispelturig en neigt opportunistisch naar de populisten op de vleugels. Ik waardeer politici die vol idealen, maar pragmatisch midden op het politieke speelveld staan en inspireren, omdat ze boos kunnen worden over onrechtvaardigheid en ons meenemen naar een toekomst waarin we stapje voor stapje vooruit komen. Met dit gevoel heb ik naar Brand gekeken en Hessel en Saramago gelezen. Wat vindt U?
Bart Snels is publicist en politiek strategisch adviseur. Hij werkte onder andere voor GroenLinks en Alexander Pechtold. Iedere woensdag vindt u hier een longread van zijn hand over de politieke situatie, spin en strategie.
