Als Najib voor ‘Najib en Julia’ had Theo een gevoelige, overtuigende, maar matig articulerende Marokkaanse jongen uitgekozen, Hanin. Ik was bij een vroege casting geweest, had Hanin toen al bezig gezien, en iets gezegd over zijn wat moeilijke verstaanbaarheid. Onhandig voor de langere lappen tekst.
Theo loste dat probleem op door mij voorgoed, dus voor de rest van mijn leven, de toegang tot enige casting te ontzeggen en koos Hanin. Ook de door Theo uitverkoren Julia, Tara Elders, had één enkel zwak punt: een zekere neiging tot het binnensmonds houden van tekst. Dat ze voor het overige een prima koppel vormden daar twijfelde ik niet aan; van hoe camerageniek acteurs zijn heb ik sowieso te weinig verstand.
Van de AVRO ontving ik gunstige berichten over de eerste opnames. De sfeer was prima, het zaakje liep. Op onnavolgbare wijze slaagde Theo, zelf onbetaald, er in om binnen een paar weken en binnen budget de serie op te nemen. Een heldendaad. “Ik heb bijna niks weggelaten en bijna alles gefilmd wat jij geschreven hebt”, zei hij.
Ik kreeg de indruk dat Theo vond dat ik hem daar enorm dankbaar voor moest zijn. Dat vond ik teveel gevraagd. Wees blij dat het kon en mocht, dacht ik. Gewoon lekker doorfilmen op basis van een goed script. Ik had een vol jaar alleen op een kamer gezeten. Filmen is echt een stuk leuker.
Wat wel weer lief was: Theo van Gogh greep met Najib en Julia de kans om iets goed te maken voor Maarten Wansink, ooit pijnlijk gepasseerd voor de hoofdrol in De Pijnbank. Maarten had een zeer behoorlijke rol en vertelde mij weer hoe het in praktijk werkte met de dramaturgie en de lange lijnen: de acteurs hielden voor de opnames begonnen een scheursessie.
Maarten zelf bijvoorbeeld scheurde uit alle 13 scripts alle scenes waar hij zelf niet inzat. Zo hield hij de ‘Maarten-versie’ van het verhaal over, en had hij – in tegenstelling tot de regisseur- een duidelijk idee over hoe het zijn personage in 13 afleveringen zou vergaan. Ook Marlies Heuer en Jack Wouterse deden het zo, en zo waakte een goed geïnformeerd supertrio over het dramatische verloop en de karakterontwikkeling.
Zelfregisserende acteurs: Theo heeft aan hen buitengewoon veel te danken gehad.
De viewing voor de pers (ook ik mocht geïnterviewd worden en besefte dat dat een gunst was) vond plaats in een hockeyclubhuis te Amstelveen. De gordijnen gingen dicht, de beamer ging aan. Het eerste wat wij zagen was de vaste leader voor iedere aflevering, die iets van een disclaimer had: het was een vrijscene, met daaronder een liedtekst die diende om te voorkomen dat kijkers onderweg een ongezond geloof in de goede afloop zouden ontwikkelen. Het was allemaal vals en schijn, zoiets, verwoord met de plompheid van een gebruiksaanwijzing, en opzettelijk temerig gezongen.
Sowieso had het gevolgen om een dergelijke serie met twee blote, vrijende jongeren te laten beginnen: je weet dan zeker dat in alle Marokkaanse gezinnen de TV direct wordt uitgezet. Terwijl de AVRO ook hoopte eens wat meer allochtonen te trekken. Na die knallende leader, van de eigenzinnige hand van Theo van Gogh, begon de door mij geschreven eerste aflevering.
Toen gebeurde er weer iets opvallends. Ik verstond de helft van de teksten van mijn Julia en Romeo niet. Terwijl ik ze even goed kende als de acteurs. Aan mijn gehoor lag het niet, ook niet aan de in het clubhuis aanwezige techniek. Ik checkte discreet of Maarten Wansink en Jack Wouterse naast mij iets was opgevallen aan de geluidskwaliteit. Met name als de twee hoofdrolspelers aan het woord waren. Ze keken mij vol onbegrip aan: het geluid was perfect.
Maar ik hoorde wat ik hoorde: een moeizaam verstaanbaar liefdeskoppel, temidden van prima verstaanbare andere acteurs. Was ik soms gek? Er was op de bijeenkomst maar één iemand te vinden die mij, fluisterend, gelijk durfde te geven. Dat was Justine Pauw, hoofd drama van de AVRO. Het geluid was bij vlagen dramatisch slecht bevestigde Justine, vooral in scenes met Tara en Hanin.
Of Jack en Maarten dat werkelijk niet hadden waargenomen, ik weet het niet. Het is een wilde theorie, maar op dat moment meende ik te constateren dat Theo zijn clanleden zo in zijn klauwen had, dat zij instinctief alles wegfilterden wat in hun relatie met Theo later tot problemen zou kunnen leiden. Zoals bijvoorbeeld de constatering dat het geluid bij vlagen beroerd was.
Nu wordt een dramaserie, of zelfs een losse aflevering, nooit op één dag opgenomen. Dat geluidsprobleem móet snel bekend zijn geraakt. En iemand (een logopedist dan wel een technicus of de regisseur zelf) had er iets aan kunnen doen. Dat Theo die opdracht nooit heeft gegeven, of dat in ieder geval het geluidsprobleem nooit is opgelost blijft een feit.
De serie deed het desondanks goed, bij pers en publiek. Gordijnen dicht, pompje van het aquarium uit, en het geluid zo hard mogelijk zetten, dan verstond je het meeste wel.
Wilde Theo de kijkers dwingen hun oren tot het uiterste te spitsen, zodra de twee geliefden in beeld kwamen? Of vond hij dat hun teksten er niet teveel toe mochten doen, dan wel te genuanceerd of te verstandig waren? God mag het weten. Theo stond in zijn recht als regisseur. Maar ik zou hem alsnog willen zeggen: “Dan moet je maar zelf gaan schrijven”.
Deel 17, slot
Ere wie ere toekomt. Er is voor scenarioschrijvers altijd iets te zeiken en regisseurs zijn op de set volcontinu met van àlles bezig. En zo erg was dat geluidsprobleem met Tara en Hanin ook niet, behalve voor de schrijver dan. De TV-serie Najib en Julia was een evenwichtig menselijk drama, bij vlagen zachtmoedig en luchtig, en aan het slot goed voor echte tranen in duizenden huiskamers. Zo stond het althans in de recensies. En zo zei ook de Officier van Justitie het tijdens het proces tegen Mohammed Bouyeri. Zo zal het dan ook wel geweest zijn.
Zelf heb ik Najib en Julia niet volledig gezien. Ergens rond aflevering vijf had ik mijn buik vol van de op zich onbeduidende toevoegingen van Theo, zoals bijvoorbeeld een chirurg die kettingrokend door het ziekenhuis loopt of Julia steeds met dat pedofiele pornoduimpje in haar mond. Plus de onverstaanbaarheid van dialoogzinnen waaraan ik na zeven keer herschrijven te zeer gehecht was geraakt.
Het lukte me niet daarover tegen Theo mijn mond te houden. Dat was wel beter geweest. En aardiger. Maar het ontbrak mij aan de noodzakelijke wijsheid. Van Gogh repliceerde in stijl.
Toen Najib en Julia in 2003 een Gouden Kalf won, mede vanwege algemene vreugde dat Theo in deze serie de dwangmatige confrontatie en botheid voorbij leek te zijn, kwam er een groot Najib en Julia-feest. Theo liet weten dat hij mij met een pistool achter de deur zou opwachten, mocht ik het wagen daar te verschijnen.
Daar zat meer achter dan alleen boosheid om mijn domme timing van op- en aanmerkingen. Ik had gewoon een keer mijn bek moeten houden. Theo had gelijk. Zoals het was, was het meer dan goed genoeg. Dat had ik toen anders moeten doen, maar voor excuses is het te laat.
Een andere krenking ging dieper. Met Najib en Julia had ik, Theo kon daar niet onderuit, op een bepaalde manier mijn gelijk gehaald. Die serie had niet meer de onverdunde Van Gogh-touch, althans, lang niet zo overtuigend als in andere verfilmingen. De sombere, onaantastbare wreker had gezichtsverlies geleden. Besmet met de zwakte onder andere via mij.
Moest dat nu met dubbele kracht worden rechtgezet? Mijn indruk is dat Theo na Najib en Julia bot als nimmer tevoren islamieten uitnodigde tot slaande ruzie. Alsof er iets moest worden rechtgezet, een uitglijder waar allerlei mensen hem met gebruikmaking van de omstandigheden toe hadden aangezet. Theo wenste hoe dan ook niet verdacht te worden van een teveel aan nuance en ging voluit in het offensief.
Misschien had het iets met Najib en Julia te maken, misschien ook niet. Maar van een matigende invloed van dat Gouden Kalf van 2003 was niets te merken, al zullen sommigen film- en maatschappij-bonzen dat zeker hebben gehoopt. Dat Gouden Kalf voor Najib en Julia was ook een Politiek Kalf. Zeker weten.
Allah houdt van tolerantie, dat wil zeggen: die van u/Maar wie naakt zwemt op vakantie gaat in Allahs vleesfondue.
Allah houdt van godsdienstvrijheid, dat wil zeggen: die van ons/Maar wie Allah’s wet bestrijdt, verdwijnt in Allahs vleeswagons.
In Theo’s eeuwig zoeken naar de confrontatie was hij wellicht óók op zoek naar die definitieve nederlaag. Hoe dan ook komt die natuurlijk een keer. De complete Theo van Gogh, de zachte zowel als de woedende, werd vermoord door een even woedende Marokkaanse jongen.
Wie ook omkwam was Theo de Interviewer. Die mis ik het meest. Verdomme, wat was die goed. Ik denk dat ik ook snap waarom: Theo wilde het ècht weten. Hij snapte niet volledig hoe andere mensen in elkaar zaten. Kenden die dan wèl veiligheid, liefde en geluk? Hoezo? Theo demonteerde met zachte hand zijn gasten, op zoek naar in hemzelf ontbrekende onderdelen.
Totaal open, en zonder een spoor van angst, gaf hij zijn nieuwsgierigheid de ruimte. In zekere zin was Theo er zelf niet bij als hij iemand interviewde: zijn innerlijke stemmen zwegen en kregen les van een derde Theo, een fabuleus brein, zijn meest eigen ik, zonder de lasten van heden of verleden. Zijn interviews beschouw ik als zijn meest waardevolle en tijdloze nalatenschap.
Dank je ouwe.
Justus van Oel, voorjaar 2013.
Lees ook de eerdere delen.
