Door Frederieke Hegger/Tone – Er valt niks te kiezen voor de burger, dus kies dan maar niet, stelt acteur Russel Brand in een spraakmakend BBC interview. Alle politieke partijen lijken volgens hem hetzelfde streven te hebben: economische groei. Dat het politieke en financiële systeem stuk is en de aarde op, daar wordt geen aandacht aan besteed. “Er komt een revolutie. Tijd om wakker te worden,” aldus Brand. Dat er ook in Nederland tijdens verkiezingen weinig te kiezen valt, beaamt socioloog Willem Schinkel. Volgens hem zijn er geen fundamentele verschillen tussen politieke partijen, zeker niet als het gaat om oplossingen voor de crisis. “Er is geen partij die zegt: we moeten nu echt snel naar een heel ander economisch systeem. [..] In feite zijn alle partijen in meer of mindere mate D66 geworden.”
Als er in de politiek al weinig fundamentele verschillen zijn, zoals beide heren stellen, wat te denken van ons financiële landschap. Want: in hoeverre verschillen de financiële instellingen in Nederland daadwerkelijk en hebben we dus ‘iets te kiezen’? En hoe kan je een keuze maken wanneer je niet weet wat elke bank (of verzekeraar/pensioenfonds) precies met je (spaar)geld doet, waar ze in investeren?
Het gebrek aan keuze en transparantie wordt extra duidelijk met de Democratic finance checklist van Brits initiatief Abundance. De organisatie vertaalde de kern van de democratie naar de relatie tussen de burger en een financiële instelling.
• Participatie en keuze (heb je controle over de activiteiten of projecten die jouw geld via je bank ondersteunt?)
• Toegankelijkheid (heeft iedereen toegang tot een bepaald financieel product of is het alleen toegankelijk voor de happy few, zoals een rijke bovenlaag?)
• Transparantie (is relevante informatie vrij beschikbaar, zodat je een goede keuze kan maken waar je je geld bewaart of investeert)
• Verantwoordelijkheid (op collectief niveau: zijn de investeringen sociaal rechtvaardig? Op individueel niveau: wordt er voldoende rekening gehouden met risico’s voor de klant).
Kortom: je hebt recht op informatie en zeggenschap over wat er met je geld gebeurt, er mag geen (groot) onderscheid bestaan tussen een grootverdiener en een kleinverdiener als het gaat om de toegang tot (lucratieve) financiële producten en de financiële instelling moet ethisch omgaan met (jouw) geld.
Hoewel het per financiële instelling zal verschillen, is de algemene tendens toch dat de meeste vakjes van deze checklist geen vinkje verdienen. Als je het zo bekijkt, is ons financieel systeem behoorlijk ondemocratisch. Dat moet anders, denken inmiddels veel burgers, ondernemers en activisten. Het gevolg: initiatieven van onderop, in het kader van democratisering en decentralisering van geld. Meer transparantie, eigen controle en beslissingsbevoegdheid op lokaal of individueel niveau. Opvallend: veel initiatieven laten het oude concept van een bank los.
Peer-to-peer leensystemen
Een aantal jaren voor de financiële crisis werd, tegelijk met de opkomst van sociale media, het Britse Zopa opgericht. Een peer-to-peer leensysteem, waarbij deelnemers kunnen sparen en tegelijkertijd geld uitlenen aan hun spreekwoordelijke buurman. Anders dan bij een bank, wordt er dus geen geld uit het niets gecreëerd bij het verstrekken van een lening en gaat jouw spaargeld niet naar een onbekende bestemming, maar gaat het geld van persoon naar persoon. Zo’n 100.000 Britten participeren. Ook is er Friendsurance, waarbij vrienden in een sociaal netwerk elkaar kunnen verzekeren. Of Kiva, directe leningen aan ondernemers in ontwikkelingslanden.
Ratjetoe aan munten
Sinds de crisis zijn lokale munten hip. Mensen proberen weer controle te krijgen over hun eigen economie met lokale valuta. Voorbeelden zijn deRotterdamse Dam, de Brixton pound en de Griekse TEM. De community bepaalt vaak de waarde van de munt en is gezamenlijk de baas over het geld. Een eigen Dam of TEM invoeren kan vrij gemakkelijk, met een open source systeem als Cyclos. Iedereen kan overal ter wereld met het systeem aan de slag.
Bekende experts die enthousiast worden van lokale munten zijn onder meer Arjo Klamer en Bernard Lietaer. Klamer voorziet een toekomst van veel verschillende (lokale) munten in Europa, in plaats van een continent met een munt: de euro.
De kleine investeerder
Waar bij investeren vaak wordt gedacht aan grote bedragen en rijke mensen, is dit nu ook mogelijk voor de man op straat. Het eerder genoemde Abundance is een crowdfunding investeringsplatform. Investeren, bijvoorbeeld in hernieuwbare energie, en daar geld mee verdienen kan in het Verenigd Koninkrijk al vanaf vijf pond en wordt daarmee toegankelijk voor de gewone burger. Crowdfunding op zichzelf is al behoorlijk mainstream. Het koppelt een ondernemer of artiest direct (financieel) aan zijn publiek of doelgroep. In België is dit jaar de ethische en coöperatieve bank NewB gecrowdfund door meer dan 40.000 burgers. Deze bank richt zich onder meer op transparantie, participatie en duurzaamheid.
Digitale wereldmunt
Inmiddels al behoorlijk bekend (en berucht): Bitcoin. Een digitale munt, buiten het ‘reguliere’ systeem, waarmee de gebruiker geheel anoniem betalingen kan doen. Daardoor geniet de munt ook enige populariteit in het criminele circuit. Bij Bitcoin is niemand de baas over het geld en is de gebruiker zijn eigen bankier. Niemand investeert jouw bitcoins, zonder dat jij er weet van hebt, in een industrie of organisatie waar je niet achterstaat. De koers van bitcoin kent behoorlijk wat pieken en dalen, maar ging in de afgelopen jaren vooral flink omhoog. In Oslo was een man vergeten dat hij in 2009 27 dollar aan bitcoins had gekocht. Inmiddels zijn ze 886.000 dollar waard. Tegelijkertijd wijzen critici op speculatieve bubbels en overheden die de munt willen reguleren.
Zijn al deze (kleine en grote) initiatieven dan ook de ABN Amro’s van de toekomst? Nee, stelt ook de oprichter van Zopa Bruce Davis: “We willen niet the next HSBC zijn. We willen juist onderdeel zijn van een beweging. Veel crowdfunding websites, veel peer-to-peer initiatieven. Zodat mensen een keuze hebben.”
Meer keuze. Een nieuwe economie. Bij gebrek aan politieke wil, is de burger alvast begonnen.
Verder lezen:
The heretic’s guide to global finance, Brett Scott, ook als e-book verkrijgbaar.
De nieuwe democratie, Willem Schinkel
Dit artikel werd door Frederieke Hegger geschreven voor Tone. Met toestemming overgenomen.
CC-foto: Targaryen
