Ja, en dat is eigenlijk altijd al zo. Maar wat is daar eigenlijk nieuw aan? We worden al lang in de gaten gehouden in winkels met van die labels die het alarm doen afgaan, flitskasten, agenten en vooral door elkaar. We houden ook erg van naar anderen kijken, daarvoor hebben we zelfs een reeks TV programma’s bedacht. Waarom vinden we het dan zo erg als de overheid ons meer in de gaten houdt dan we door hebben?
We worden bespioneerd door Jan en Alleman, van Google tot de NSA, iedereen zit er op onze vingers te kijken om te zien of we niks fout doen. Maken we snode plannen om ergens in Den Haag een bom te plaatsen of kijken we stoute plaatjes? Of houden ze je al in de gaten wanneer je een keer een bevolkingsgroep voor rotte vis uitgemaakt hebt op Facebook?
Ik heb er niets van gemerkt, ook niet toen ik een half jaar lang termen als Breivik, Mein Kampf, extreem-rechts en hele reeksen aanverwante zoektermen inklopte. Genoeg aanleiding voor een knipperend rood lichtje op het scherm van de hedendaagse ‘thought police’ zou je zeggen. Maar nee, het enige verdachte busje in de straat was van de Poolse overbuurman. Mijn vrijheid is nooit gehinderd door de bewakers van de staat en ik stoor me er niet zo aan dat er bepaalde dingen zijn die niet mogen. Zolang er genoeg speling is in wat we mogen doen en zeggen, niks mis mee toch? Is het niet meer het idee van vrijheid, waarin we ons belemmerd voelen, dan de daadwerkelijke vrijheid die we nemen?
Zoals iedereen eigenlijk wel weet is absolute vrijheid een totale onvrijheid. Een anarchie, waarin de sterksten de zwakkeren overheersen en de dierlijke aard van ons pas echt te boven zal komen. Daarom leveren we een stukje in van onze vrijheid in ruil voor veiligheid, geborgenheid en structuur. De eerste denker die zich daar over uitsprak was Thomas Hobbes in de 17de eeuw met zijn boek Leviathan. Hobbes stelde dat we de staat macht schenken, omdat een ongelooflijke macht (een bijbelse Leviathan) het enige is wat ons in staat stelt om de oorlog van allen tegen allen te voorkomen. De staat heeft dus de macht om gevaarlijke elementen te verpletteren en vijanden de verdelgen. Zo ontstaat er stabiliteit uit ontzag en angst voor de staat (of de NSA, de AIVD, de ‘thought police’).
Dat vinden we natuurlijk enorm deprimerend, maar sluit goed aan bij wat we nu ervaren en voelen bij de realisatie dat we enorm goed bekeken worden door de staat. In onze tijd zijn we namelijk meer aanhangers van de Franse denker Jean-Jacques Rousseau en het sociaal contract. Dat is een overeenkomst die we met zijn allen impliciet aan gaan om de samenleving zoals we deze graag zien mogelijk te maken. Met een verlichtingssausje en democratie, ziet die staat er plots een stuk minder angstaanjagend uit, dan de beeldspraak van Hobbes doet vermoeden. De essentie blijft echter overeind staan, vandaar dat de macht van de staat ook gereguleerd is. Het moet niet te gek worden natuurlijk. Maar wat niet weet, dat deert ons ook niet. Dus leven we vrolijk verder in onze vrije staat.
Tot we ineens met de neus op de feiten gedrukt worden, dat we veel meer bespioneerd worden dan we denken. Niet zo erg dat we in het holst van de nacht verdwijnen, maar genoeg om weer eens ‘1984’ van George Orwell erbij te halen. Ineens is onze wereld een stuk grimmiger namelijk en veranderd in een dystopie onder een regime wat ons wil beheersen, incluis onze gedachten door de ‘thought police’. Het leek zo mooi, maar als je door die schone schijn heen prikt van de utopische heilstaat… Maar dat is niet onze realiteit, we wanen ons evengoed in Utopia zolang we niet weten dat dit ook een gevangenis is. We lopen er pas tegenaan als we de grenzen overschrijden. Privacy is prima, zolang we niet doorhebben wie meekijkt. Meekijken doen we zelf ook graag. Kijk naar de sociale media of de reeks TV-shows die ermee groot zijn geworden. We leven in een samenleving vol voyeurs en normaal voelen we ons daar prima bij.
De staat heeft de macht om van alles in het oog te houden, dat is de werkelijkheid. We leven eigenlijk in een Panopticon. Een gevangenissysteem bedacht door Jeremy Bentham, waar een centrale toren de hele gevangenis overziet. De aanwezigheid van die toren is genoeg om de gevangen in het gareel te houden. Of deze bemand is doet er niet toe, zelfs de fysieke toren is niet meer van belang. Het idee, dat is wat er toe doet. Over een tijdje is dat weer vergeten, zonder dat er iets veranderd is. Er was sowieso niks veranderd. Over de ‘thought police’ hoeven we ons geen zorgen te maken. Tenzij we wat al te kritisch naar marketing, reclame en Hollywood gaan wijzen.
