Comedian Jan Jaap van der Wal doet voorlopig geen eindejaarshow meer en ook een theatertour staat niet in de planning. Jan Jaap van der Wal wil alleen nog maar de Nederlandse Daily Show maken. Deze zomer liep hij stage en scoorde hij al een grap in de uitzending.
Over die ene seconde die Jan Jaap van der Wal ooit heeft meegeschreven aan The Daily Show kan hij zelf vele duizenden seconden praten. Laten we eerst terug gaan naar dat heroïsche moment dat een grap van Jan Jaap van der Wal, geboren in Leeuwarden in 1979, The Daily Show bereikte.
Het moment bevindt zich op 3.57 minuten in dit satirische filmpje (al 320.000 keer bekeken, beste mensen). Het item werd op 12 september uitgezonden, twee weken nadat Van der Wal een dag stage had gelopen op de redactie van The Daily Show in New York.
“De producer vroeg een groep schrijvers om in zijn kamer te komen. Ze hadden nog een einde nodig bij een filmpje over boeren die rijk kon worden door hun producten te patenteren en zich om te vormen in gladde advocaten. De regisseur zat te denken aan een boer die in een strak pak op een tractor zat met zijn zoontje naast hem, rijdend over het uitgestreken land. In zo’n episch shot zegt hij dan: “Op een dag is dit allemaal van jou.'”
‘Toen zei ik: “Is het dan niet leuk om naar een koe te wijzen en even later te zien dat daar dan een leren aktekoffertje van is gemaakt.” En toen zei die producer: “Yeah, that’s funny, that is funny.’ Uiteindelijk zag je het terug, een man die met zijn zoontje over het koffertje aaide. Het is werkelijk één seconde, maar toch.”
En nu zit hij weer in regenachtig Nederland in café Stevens op de Nieuwmarkt in Amsterdam. Vechtend voor cash en zendtijd voor nieuwe afleveringen Panache, de poldervariant van The Daily Show, de dagelijkse nieuwscomedyshow van Jon Stewart.
“Ik geef nog niet op”, zegt hij. Na 17 afleveringen op televisie tijdens de kroning vorig jaar en een serie op You Tube zou hij graag drie keer per week een actuele grappenshow maken.
De televisie heeft hij min of meer afgeschreven. “Ik heb toch altijd die tijd nodig om iets op te zetten en die tijd krijg je niet meer en dat is een gegeven. Daar kun je een tijdje lullig over doen en dat heb ik ook wel gedaan, maar je moet het ook accepteren.”
Hij werkt nu op internet en daar zal de toekomst liggen. “De vrijheid is goed, maar het moet wel ergens terugkomen, in geld. Nederland is nu nog te klein voor internet-tv, tenzij je iedere dag een kat wurgt. Aan de andere kant, op televisie is alles geprogrammeerd. Het mag maar een aantal minuten duren, en alleen op een bepaald tijdstip.”
Zijn plan om de Nederlandse Daily Show naar de lage landen te exporteren is nog steeds niet naar de achtergrond geraakt. “Ik denk dat je zo’n machine hier ook van de grond kan krijgen. Die cultuur is er nu niet.”
Hardop denkend: “In de VS heb je schrijvers en mensen die webseries maken. Dat is nog helemaal niet hier. Noem mij nou eens comedy op televisie. Ja, d’r is een soort satire.”
Daphne Bunskoek moest in de satirische show ‘Volgende Week’ haar excuus maken vanwege een Zwarte Piet grapje.
“Ik vind dat een prima programma trouwens. Het enige wat je nu met dat relletje wel ziet is dat je de context wel goed moet hebben en zulke grappen moet laten doen door een comedian. Dat blijft het probleem. Daphne is heel goed, maar géén comedian.
“Het is zaterdagavond, de familieavond, en dan gelden kennelijk bepaalde regels, maar het valt wel mee toch hoe schokkend díe grap is? De vorm is nu een filmpje geweest. Harm Edens heeft bij Dit was het Nieuws (waar Van der Wal tot 2011 een van de host was, red.) grappen gemaakt die tien keer harder of grover waren.”
“Harm spreekt ze dan uit en trekt daar dan een hoofd bij. Nu kwam je terug in de studio en valt die grap dood. De mensen hebben nazorg nodig (snift even). Die grap was verder heel erg goed. Ik vind dat je als satirisch programma nooit je excuses moet maken. Een grap kan een keer mislukken of uit de bocht vliegen, maar dat is onderdeel van het spel. Hoort er een beetje bij, die hardheid.”
Wat is er aan de hand dat iedereen zo lichtgeraakt is?
“D’r is nu een generatie opgegroeid die niet in aanraking is geweest met ironie en goede satire. Ik ben opgevoed met Jiskefet en Koot & Bie, dat was toch een behoorlijk niveau. Mensen die naar het theater gaan zijn een soort consument geworden van het product humor. Mensen vinden ook dat ze er zelf iets van mogen vinden. Er heerst een soort niet-goed-geld terug mentaliteit.”
“Ik heb wel eens het idee dat mensen grappen alleen leuk vinden als ze het zelf ook bedacht hadden kunnen hebben. De honderden grappen die per dag over Facebook rondgaan geeft mensen het idee: ‘Oh, dat kan ik ook!’ “
“Het talent van een comedian is om echt originele grappen te maken en een originele invalshoek te bedenken en de grens op te rekken, maar dat lijkt ineens niet meer de bedoeling. Het is toch belachelijk om Gordon nu racist te noemen naar aanleiding van de grap over een Chinese zanger bij Holland’s Got Talent. Die man is zo fout als een deur, maar dat is zijn succes. Ga daar nu niet over zeiken. Binnen zijn oeuvre was dit een behoorlijk goede grap over die Chinees.”
Waarom houden we zo van fatsoen?
“Balkenende zat al behoorlijk op dat fatsoen. Toen is er op gegeven moment ook echt wel sprake geweest dat Donner zei dat grappenmakers te ver gingen. Dan geef je als overheid een vrijbrief om alles maar te hard en te grof te vinden. Als het op dat niveau al op zo’n manier wordt besproken, dan sijpelt dat door naar de rest van Nederland, en dat gaat iedereen er ineens ook iets van vinden. Bovendien is er een golf gaande dat cabaret leuk moet zijn, voor iedereen, ‘middle of the road.”
“Koot en de Bie waren ongelofelijk leuk, maar ook slim en intelligent, en moraliserend soms. In Jiskefet zat ook een enorm commentaar, maar ook een enorme fantasie, een rijkheid en veelheid die nu niet meer geaccepteerd wordt. D’r zijn meer dan tweehonderd cabaretiers. De drempel wordt ook wat lager dan.”
Nu zit je vooral op internet.
“Ik heb kansen gegrepen die totaal mislukt zijn (hij doelt op Comedy Live op Nederland 1). Als ik bij de tv kom zullen ze wel denken: daar heb je hem weer met een wild plan. Je kan niet drie weken Daily Show doen en dan concluderen: ‘Het kan niet in Nederland’. Kom op!”
“Doe het dan minstens drie maanden, en bedenk dan: dit doen we een keer per week. Op internet is het zoveel makkelijker om je producties te plaatsen. Voor een paar duizend euro kun je een registratie van je theaterprogramma maken, je kunt het zelf monteren en je zet het op internet.”
“Het geld dat je uitgeeft, geef je alleen maar uit aan promotie. Als het goed is, gaat het viraal. Bannertje d’r onder waar je speelt, klaar. Je moet niet meer wachten op de tv die het wil opnemen. Dan wordt het zaterdagavond om half twaalf ergens weggestopt. Amazon zendt al series uit. Ik denk dat bol.com het ook moet doen.”
Bij The Daily Show, waar je deze zomer stage liep, werken 35 schrijvers.
“Ja, die staan de mannen bij. Beetje autisten allemaal. D’r zat een vrouw van vijftig bij. Die zat de hele dag te breien en donuts te eten. Die riep dan vijf dingen. Maar die waren echt heel goed. Daar zit zoveel geld.”
“Tegen die vrouw moet je niet zeggen: ‘Hier een script en over tien minuten moet het klaar zijn.’ Zo werkt dat niet. Maar als je vier keer met iets komt dat niks is, dan lig je er wel uit. Er ligt een enorm hiërarchisch systeem aan ten grondslag en John Stewart is echt de baas, want hij is ook echt het leukste. En superprofessioneel.”
“Alles zit er. Studio, make-up, er is een koffiebar waar het 20 minuten duurt voor je koffie is geprepareerd. Aan de andere kant is er ook een enorme ontspanning, omdat je weet dat je show niet wordt gecanceld. Die vrijheid, daar ben ik wel jaloers op. Daar komt uiteindelijk het beste resultaat uit.”
Hoe ver ben je ervan verwijderd?
“In mijn hoofd niet zo ver, maar in de praktijk behoorlijk. (Snift weer, of is hij verkouden?) Het heeft met geld te maken. De vorige Daily Show – Panache- moest in twee weken worden gemaakt, en kwam aardig in de buurt. We hadden schrijvers die bleven hangen. Met zeven hele goede toegewijde schrijvers kom je een heel eind. Maar in Nederland is het meestal: ‘Ja, sorry, ik moet vanavond in Zutphen spelen. Ik kan niet, want ik heb mijn eigen show in Zoetermeer.’ Iedereen heeft zijn eigen ding, wat logisch is.’
“Bij The Daily Show is de crew er de hele dag, en d’r is overgave. Dat is een machine. Als Stewart zou flauw vallen en vijf minuten voor de show pas weer wakker wordt is het nog steeds een ongelofelijk goede uitzending. Nu gaat hij in een uur nog over die teksten heen en wordt het nog beter. Mijn droom is: maandag, woensdag, vrijdag.”
Is dat wachten niet frustrerend?
“De vorige keer met Panache – op tv in de tijd rondom de kroning – moest het in twee weken geregeld zijn. Dat guerrilla-achtige opereren is wel te gek. Dat geeft adrenaline, maar je wilt het liever drie maanden voorbereiden.
“Ik vind dat ondernemen wel leuk, niet in de zin dat ik op beurzen ga staan met zo’n badge met zo’n knijper eraan. Maar ik heb wel lol in dat lobbyen, kletsen, dingen voor elkaar krijgen. Ik heb tien jaar lang shows gemaakt dus dat ken ik nu wel zo’n beetje. Op dit moment is dit wat ik wil. Als je het theater ingaat, moet je dat anderhalf jaar van te voren inplannen. Als ik echt wil boek ik een theater en ga ik een uur spelen.”
Geen eindejaarsshow, dit jaar, zoals in 2007 en 2009?
“Het is niet helemaal…” Stopt even: “Nee.” Gaat weer verder: “Actualiteiten is graag iets dat ik op de hak neem, maar in die vorm moet ik zelf ook iets meer ontspanning krijgen. Het ware twee behoorlijke hoge drukprojecten. Dat was druk die ik er zelf ook oplegde. Ik heb het veel te belangrijk gemaakt
Iedereen vond er iets van. Je kreeg een bak kritiek over je heen.
“Ja, ik stond onder een enorme spanning en dat vond ik niet zo prettig. Dat wil ik niet meer. En tegenwoordig heeft iedereen een oudejaarsconference, dus Het Ding is ook een beetje weg. Ik ben nu heel ontspannen en doe nu stand-up, dus dat gaat heel goed. Datgene wat ik in het theater naar televisie wil brengen vergt een vertaalslag die denkwerk en aandacht vraagt. Wat Van Muiswinkel vorig jaar deed met zijn oudejaarsshow was veel fragmentarischer en meer televisie. Dit jaar doet Theo Maassen het en dat wordt hartstikke goed.”
Waarom ga je niet naar Amerika?
“Zou kunnen. Moet je wel onderaan de ladder beginnen. Is ook niet erg.”
Als je in een dag een seconde kunt verzinnen, kun je er ook twee.
“Maar die Amerikaanse mentaliteit is wel waar ik aan moet wennen. Iedereen staat bij de koffiemachine de hele dag stoer te doen en tegen elkaar op te biechten.”
Is het vervelend dat je dat niet meteen de geestigste bent?
“Ja, in zo’n omgeving ben ik niet meteen de grappigste. Ik ben meer van de catenaccio-humor zeg maar. Na een uur kom ik: bam!’”
