Onlangs kwam de commissie Geluk met haar rapport waarin werd beoordeeld of regio’s klaar zijn om per 1 januari 2015 de jeugdzorg over te nemen van het rijk. De regio Holland Rijnland en Zeeland kregen daarbij rood licht, en slechts 11 regio’s scoorden een voldoende. Vooralsnog is het merendeel van de gemeenten dus onvoldoende in staat om de jeugdzorg over te nemen per 1 januari 2015. Een schrikbarende situatie. De zorg voor kwetsbare kinderen mag niet de dupe worden van deze bestuurlijke onmacht.
Wat zijn de huidige grootste problemen in de transitie van de jeugdzorg? Als je de vele wethouders in de media mag geloven, dan krijg je de indruk dat het grootste probleem van de gemeente de onduidelijkheid is die er heerst. De staatssecretaris moet meer duidelijkheid geven. Welk budget, wie moet met wie samenwerken, het aantal jongeren dat om hulp vraagt, enzovoorts.
Bestuurders lijken zich maar niet te realiseren dat de transitie aansluit op een maatschappelijke ontwikkeling die al lang aan de gang is. Wanneer leren ze hun organisaties te besturen in een wat meer turbulente maatschappij? Dat bestuurders angst hebben voor onzekerheden is natuurlijk niet vreemd bij zo’n grote operatie. Maar het echte probleem is de bestuurlijke onmacht om met deze onzekerheden om te gaan.
Bestuurders zoeken uitvluchten in het steeds opnieuw stellen van vragen in de hoop dat hun onzekerheid wordt weg genomen. Ook het rapport van de commissie Geluk heeft zich laten verleiden tot het kiezen van de onduidelijke financiering als centraal probleem. De basis voor een oplossing ligt juist in het durven loslaten van die onzekerheid. Bestuurders moeten zich dan ook niet langer richten op de transitie, maar focussen op transformatie.
Wat is dan die transformatie? Transformatie is vooral een cultuurverandering. Het belangrijkste uitgangspunt in die cultuurverandering is dat de keten niet voorwaarts, maar achterwaarts wordt georganiseerd. Vanuit de zorgbehoefte omhoog redeneren in dit geval. Betrokkenen moeten niet alleen beweren dat ze er natuurlijk voor de zorgvrager zijn, maar het is ook noodzakelijk dat zij van hoog tot laag de behoefte van die zorgvrager ook echt zelf ervaren. Dit moet als uitgangspunt worden genomen bij de aanpak.
Daarnaast is een transformatie van politici vereist. Zij moeten nu eens het lef tonen om niet alles tot in de puntjes vooraf geregeld te willen zien. Politici kunnen de doelstelling bepalen, maar niet de uitvoering. Het uiteindelijk concrete resultaat is een dynamisch compromis. Er zijn vele wegen naar Rome en zelden weten bestuurders de weg daarheen beter dan de professionals
De afgelopen decennia worden gekenmerkt door een verschuiving van een gecentraliseerde staat naar een gedecentraliseerde netwerksamenleving. Hierdoor wordt het bestaande politieke systeem met zijn klassieke top down gedachte ondergraven. De traditionele politieke instellingen en hun aanspraak op het eigendom van het publieke domein komen daarmee op losse schroeven te staan.
Burgers willen meer te zeggen hebben over hun omgeving en wachten niet meer af tot de overheid voor hen beslist. Hierdoor is decentralisatie van zorg een beweging die past bij deze maatschappelijke ontwikkeling.
Wanneer de transformatie als uitgangspunt wordt genomen voor het bestuurlijk handelen is er voorlopig werk genoeg voor alle wethouders en gemeenteraden in Nederland. Helaas etaleren deze nog te veel hun bestuurlijke onmacht door zich te verschuilen achter de onduidelijkheid van het budget. Het zijn uitvluchten die het beletten om echt te besturen en actie te ondernemen.
Als gevolg hiervan zet de achterban de hakken in het zand. Door het probleem zo snel mogelijk bij de staatssecretaris te leggen, is de wethouder gedekt als het straks fout gaat. Maar de kwetsbare kinderen die afhankelijk zijn van jeugdzorg kunnen daar de dupe van worden.
Tom Sibbel is voormalig directielid van KPN (van staatsbedrijf naar private onderneming).
Pieter Kos is fractievoorzitter van GroenLinks in Leiden en organisatiestrateeg.
Lees ook: Transitie Jeugdzorg berust op financieel drijfzand.
Lees ook: Jeugdzorg: waar gehakt wordt vallen spaanders.
