Minister Dijsselbloem wil de bonussen maximeren tot 20 procent van het jaarsalaris, om perverse prikkels bij bankiers uit te bannen. Klinkt lekker, maar het is slechts de helft van het verhaal. Bonussen zijn prima. Als je zorgt voor een malus.
Een land dat bonussen wil uitbannen zet een eerste stap in de richting van een communistisch paradijs, en een eerste stap naar armoede voor iedereen. De discussie over bonussen, die voor de zoveelste weer oplaait is vooral een discussie over goed en kwaad, en raakt nauwelijks aan de economische wezensvraag of bonussen nuttig zijn.
Grachtengordel
Het antwoord daarop is: ‘Ja, zéér’.
Door bonussen gaan mensen harder werken en als mensen harder gaan werken groeit de welvaart. Het ‘verlichte eigen belang’, zo toonde Adam Smith al aan met The Wealth of Nations, is de grootste drijver voor welvaartsstijging.
VOC-vaarders
Dat kan soms tot extreme uitwassen leiden. De grachtengordel is gebouwd op de huiveringwekkende hebzucht van VOC-vaarders maar is wel de basis waarop wij nog steeds in redelijke voorspoed leven. Hoe hoger de topsalarissen, hoe beter het vaak gaat met de onderneming in zijn geheel.
Een onderneming met een genivelleerd salarisgebouw duidt vaak op magere tijden: zie SNS, waar de nieuwe baas de helft van zijn salaris moest inleveren vanwege slechte resultaten.
Winners takes all
Bizar hoge bonussen zouden ontwrichtend werken voor de samenleving, zoals Dijsselbloem beweert, maar het bewijs daarvoor is nooit geleverd. Sterker nog: de econoom Edward Lazear toonde al eens aan dat grote inkomensverschillen niet afschrikken, maar juist uitnodigend zijn voor de minder betaalden om beter te gaan presteren.
Uit wetenschappelijke onderzoek blijkt dat een winner takes it all-principe de grootste meeropbrengst voor allen oplevert. De winnaar van Wimbledon krijgt relatief meer dan de nummer 2, en dat is niet voor niets. ‘Het salaris van de vice-voorzitter motiveert niet zozeer de vice-voorzitter als wel de assistent-vicevoorzitter’, zegt Lazear.
In het calvinistische Nederland zijn dit bijna zondige gedachtes. Meer geld verdienen dan een ander is schandalig, zeker als die ander bijna net zo hard werkt.
1 dollar-Jobs
Het gevolg van dit denken is dat iedereen evenveel verdient en even weinig doet. Soms is het heter om een laag salaris te betalen met een hoge bonusregeling bij goed presteren. Een schitterend voorbeeld van dit succes denken hanteerde Apple-topman Steve Jobs.
Hij verdiende jaarlijks slechts 1 dollar aan vast salaris. Hij moest zijn gage proberen op te krikken met een bonus (hoe meer i-pads Apple verkoopt, hoe meer hij verdient) en met dividenduitkeringen (hoe hoger de koers van Apple, hoe hoger zijn dividend).
Ad Scheepbouwer, oud-KPN-baas, toonde zich voorstander voor een laag vast salaris en een hoge bonus, omdat hiermee het verschil tussen goede en slechte werkers op de werkvloer wordt vergroot, en dergelijke interne competitie is goed voor een bedrijf en uiteindelijk goed de maatschappij.
Meritocratie to the max
De besten zullen de minderen op sleeptouw nemen. Zo hoor het te gaan: meritocratie to the max!
Dit zuivere denken over bonussen sneeuwt onder in een bijna theologisch debat over hebzucht en moraal. Het probleem is dat bonussen vaak worden uitgekeerd aan verkeerde figuren, mensen die geen risico lopen en daarom te veel risico kunnen nemen (met geld van anderen), zoals Sjoerd van Keulen (foto) deed bij SNS. Hij ondernam niet met zijn eigen geld, maar met de centen van spaarders.
Hetzelfde perverse principe gold bij Vestia. Casinootje spelen met de huurpenningen zette de directie aan tot onverantwoordelijkheid.
Ponzi-scheme
Adam Smith, de aartsvader van het vrijemarktdenken, was in de achttiende eeuw al argwanend voor meeliftende managers. In een beroemd citaat in The Wealth Of Nations memoreerde hij al over de ‘lafhartige mentaliteit’ van bankdirecteuren, omdat zij met geld speelden van derden.
De nuchtere Schot waarschuwde al voor kortetermijninstincten en Ponzi-Scheme manipulaties. Banken die geld uitlenen moeten dat doen met ‘the greatest prudence and judgement’ omdat de neiging bestaat met de cash te gaan gokken.
Gokken
En dát gokken is precies wat bankiers en de corparatiebazen van Vestia zijn gaan doen, of beter gezegd: kónden gaan doen.
Bankiers zijn géén ondernemers, maar niet meer dan zeer goed betaalde klerkjes die verslaafd raakten aan de loterij zonder nieten. Sommigen hebben misschien een plukje aandelen in het bank-bedrijf, maar uiteindelijk voelen ze nauwelijks financiële pijn als de onderneming lijdt onder een fatale beslissing, zoals het niet-transparante gerotzooi met giftige hypotheekleningen.
Bonus en malus
Het is een provocatieve stelling, maar het is goed om hem eens op te merken: als bankiers het ondernemerslef hadden gehad van Steve Jobs was de economische crisis nimmer uitgebroken.
Bankiers zijn verwende kinderen geworden die extreme bonussen krijgen, maar niet de nadelen ondervinden van megaverliezen. Dat is de grootste fout in het systeem geweest. We mochten plussen, maar nooit minnen.
Menselijke natuur
Het kapitalisme bestaat uit financiële eb- en vloedbewegingen. Mensen die denken dat het altijd vloed zal blijven, zijn onverantwoordelijke naïevelingen (de bankiers) en de figuren die vloed willen uitbannen (linkse bonussen-uitbanners als Dijsselbloem) snappen niks van de menselijke natuur.
Een bonus moet, kortom, altijd een malus kennen. Bankiers moeten niet gekort worden in hun bonus, maar ook afgerekend worden op verliezen, zoals critici van Lazear constateerden.
Laten we dáár eerst eens mee beginnen. De kans op straf moet groter. Dan worden deze mannen heel snel een stuk voorzichtiger.
