Hoog opgeleide Spaanse jongeren emigreren nog liever dan dat ze een eigen zaak opzetten in hun geboorteland. Meedoen aan de ambtenaren-loterij, met zicht op een baan voor het leven, staat al jaren met stip op nummer één.
Waar in Nederland het aantal ZZP´ers in crisistijd stijgt, ontbreekt het Spanjaarden aan initiatief om een eigen bedrijf op te zetten. Het grootste deel van de bijna zes miljoen werklozen zoekt nog steeds een vaste baan. “Waar je de rest van je leven op je kont kan blijven zitten.”
Dat zit hem niet in een gebrek aan rolmodellen. Drie self made Spanjaarden figureren hoog in de Forbes top-100 van rijkste mensen ter wereld. Met Amancio Ortega (geschat vermogen 20 miljard euro), oprichter van onder meer kledingketen ZARA, zelfs in de top drie. Forbes Magazine lanceerde afgelopen maand een speciale editie voor de Spaanse markt. “We zijn hier om de mensen te inspireren een eigen bedrijf op te zetten”, aldus de uitgever. “De kansen liggen er nu.”
Maar wie die kansen gaat grijpen, is de vraag. Het grootste deel van de afgestudeerde academici (70 procent, volgens peilingen) wil aan de slag bij de overheid of een multinational. Zekerheid voor alles, gesteund door hun ouders, die hopen dat de dure studie zich uitbetaald. Jongeren worden van huis uit niet gestimuleerd om risico´s te nemen. Ondernemersgeest zit niet in de volksaard verankerd. Dat ziet ook de Andalusische Maria Quiros Reyes (26), sinds januari trotse eigenaresse van een kinderopvang. “De meesten van mijn vrienden zitten werkloos thuis. In plaats van erop uit te gaan en te proberen er wat van te maken.”
“Probleem is dat jongeren niet flexibel zijn”, ziet de onderneemster. “Als er geen baan op hun niveau in de buurt is te vinden, gaan ze met de armen over elkaar zitten. Ze willen bijna allemaal opgaan voor oposiciones: een vaste baan bij de overheid, administratief, als docent, waarin alles voor je wordt geregeld en je de rest van je leven op je kont kan blijven zitten. Terwijl dat een loterij is. Na jaren studie is er uiteindelijk één baan per 10.000 sollicitanten.”
Naast de slepende bureaucratie en gebrek aan kredieten bij de bank, heeft het ontbreken van ondernemers-ambitie alles te maken met het Spaanse onderwijssysteem. Het klassikale les geven, is alleen gericht op het slagen voor examens en tijdens vervolgopleidingen is er maar weinig aandacht voor het opzetten van een eigen bedrijf. Al in 2010 pleitte een EU-werkgroep voor actieve promotie van ondernemen in het hoger onderwijs. “We moeten veranderen”, ziet ook hoogleraar economie José Garcia Montalvo. “Van een economie gebaseerd op werken voor anderen, tegen een vast contract, naar een economie van ondernemen. Alleen op die manier kunnen we de crisis te boven komen.”
De regering heeft een aantal stimulerende maatregelen afgekondigd. Werkloze jongeren die een bedrijf beginnen, behouden maximaal negen maanden hun uitkering. Ze kunnen er ook voor kiezen dat bedrag in één keer te laten uitbetalen, als startkapitaal. In de hoop op innovatieve start-ups in plaats van het overheersende klein MKB; eenmanszaken, opgezet om één huishouden van een inkomen te voorzien. Vijf procent van de Spanjaarden runt een eigen zaak, maar minder dan de helft daarvan heeft twee of meer man personeel in dienst.
“Een ondernemer wordt in Spanje als een zonderling gezien”, aldus Rosaura Alastruey, organisator van workshops voor werklozen, op haar blog. “Het gaat er hier niet om dat je leuk vindt wat je doet, je moet gewoon een baan hebben. Een eigen zaak opzetten, is de laatste optie. Als er echt geen zicht is op iets anders.”
Ondertussen zit bijna zestig procent van de veelal hoog opgeleide Spaanse jongeren werkloos thuis. Wellicht dat de ultieme stimulans wel van buiten moet komen. Zoals bij Maria, die geïnspireerd terugkeerde na een jaar au pairen in Utrecht. “Dat was echt een super ervaring, heel motiverend. Ook omdat de moeder van het meisje waarvoor ik zorgde, zelf een winkelketen heeft opgezet. Met haar heb ik veel gesproken over mijn dromen en ideeën.” En de financiering van de overname van de kinderopvang? “Volgens de Chinese methode”, vertelt ze, lachend. “Mijn broer is bijgesprongen. Die heeft als enige in de familie namelijk wel een vaste baan.”
Waarmee nog een obstakel op weg naar zelfstandigheid wordt aangestipt: de economische barriére. ZZP´ers dragen in Spanje maandelijks een vast bedrag af aan sociale lasten, van rond de 250 euro. Vooruit te betalen, onafhankelijk van de inkomsten. Van dat bedrag worden de ziektekosten gedekt en een (mager) pensioen opgebouwd. De inkomstenbelasting wordt later berekend, aan de hand van de omzet. Als eigen baas aan de slag gaan, heeft dus pas zin als je ruim boven die 250 euro maandelijks aan inkomsten bij elkaar schraapt. En dat valt als beginnend ondernemer nog niet mee.
Vriend en fotograaf Yuri heeft na zijn laatste aanvaring met de Spaanse bureaucratie de moed opgegeven om zich officieel als autonomo te vestigen. ,,Ik ben twee weken bezig geweest om uit te zoeken hoe ik mijn eenmalig verdiende 400 euro kon opgeven. Bleek dat het alleen mogelijk was als ik mijn uitkering vaarwel zegde en mij zou vestigen als ZZP´er. Ik heb het geld uiteindelijk besteed aan nieuwe lenzen. Op advies van een vriendelijke ambtenaar, die er zelf ook niet uitkwam.”
Enige uitzondering op de Spaanse regel zijn Chinese ondernemers. Hun aantal is sinds het begin van de crisis in 2008 met 90 procent (!) toegenomen. Tot ruim 41.000 ZZP´ers.
Meer lezen van Spanjecorrespondente Pauline Blom? Neem een abonnement!
