De kerstnachtmis in de Dom in Keulen verliep dit jaar anders dan anders. Een twintigjarige vrouw sprong topless op het altaar met op haar borsten de kreet: ‘I AM GOD’. Josephine Witt protesteerde tegen de dogma’s van de katholieke kerk, in het bijzonder abortus. Het bleek een protest van Femen, een actiegroep die strijdt voor de rechten van vrouwen. Jeffrey Tayler schreef het eerste Engelstalige boek over Femen: Topless jihadis.
Femen voerde de afgelopen jaren al tientallen keren topless actie, onder andere tegen de Paus, Poetin, Berlusconi, Hollande en Merkel. De acties laten zich gemakkelijk samenvatten. Er is een publieke bijeenkomst met een vijand van Femen. Deze wordt belaagd door topless vrouwen met op hun borsten leuzen als ‘FUCK YOUR MORALS’, ‘I CAN STOP YOU’ of ‘FREE POLITICAL PRISONERS’. De vrouwen maken veel lawaai en verzetten zich hevig als ze door de politie worden afgevoerd. Omdat journalisten vooraf zijn ingeseind verschijnen na afloop steevast foto’s en video’s in de media.
De filosofie van Femen komt erop neer dat het vrouwelijk lichaam als wapen gebruikt kan worden tegen onderdrukking. Mannen hebben een natuurlijke aandacht voor het naakte vrouwenlichaam maar worden ook geconfronteerd met de ideeën van Femen, omdat die megagroot op hun borsten zijn gekalkt. Op deze manier kunnen het patriarchaat, homofobie, dictaturen en religie worden bestreden. Femen wil vooral problemen aan de orde stellen op een manier die publiciteit trekt.
De belangrijkste – Franse – tak van Femen was enige tijd een ware lieveling van de internationale media. Pas later viel de beweging in ongenade toen de acties van Femen zich begonnen te richten op het patriarchale karakter van de islam. De Oekraïense voorvrouw en politiek vluchteling Inna Shevchenko werd tientallen keren bedreigd en in het Parijse Femen-kantoor – wat ook als haar huis fungeerde – werd brand gesticht.
Maar dit zijn niet de enige ongemakken van topless protest. Acties worden intern niet aangekondigd en dus horen leden pas achteraf dat deze hebben plaatsgevonden. Inspraak is onmogelijk. Veel vrouwen vallen dan ook af: Shevchenko vindt ze ongeschikt, ze worden niet uitgekozen om een actie te voeren, ze willen invloed uitoefenen of ze missen onderling vertrouwen. De actiegroep blijkt een zeer los geheel waarbij steeds weer de vraag is of de groep nog wel een toekomst heeft.
Femen komt oorspronkelijk uit de Oekraïne en kreeg al snel internationale vertakkingen, met name in Frankrijk, omdat Shevchenko daar politiek asiel aanvroeg. De vertakkingen functioneren verschillend. Waar de Oekraïense tak collectief beslissingen neemt en geen leiderschap duldt, is dit in de Franse tak bijna omgekeerd: Shevchenko deelt daar de lakens uit. Er bestaat inmiddels ook een Nederlandse tak en die heeft ook al eens actie gevoerd.
Hoe functioneert die Nederlandse tak? Jeffrey Tayler schrijft er niets over, wat laat zien dat de Nederlandse ‘sextremisten’ internationaal gezien in ieder geval niet meetellen. Tayler is fan van Femen. Hij liep mee met de Franse tak en Shevchenko is een prominente bron. Dit boek is dan ook grotendeels onkritisch over Femen, want Tayler bewondert de moed van deze vrouwen, is het eens met hun standpunten en denkt dat de acties effectief zijn.
Femen is ook in Frankrijk zo slecht georganiseerd dat zelfs Tayler op dit punt onmogelijk positief kan blijven, maar verder is dit boek een grote lofzang op dit mediafenomeen. Een systematische vergelijking van de internationale vertakkingen blijft uit, bijvoorbeeld hoeveel vrouwen er in verschillende landen daadwerkelijk betrokken zijn en misschien wel belangrijker: wat de maatschappelijke reacties op Femen zijn. Tayler komt niet verder dan uitweidingen over de Franse populariteit.
Als Tayler de Nederlandse tak kent, heeft hij die bewust genegeerd. De Nederlandse Femen blijkt niet hetzelfde als in Frankrijk. Er is slechts één actie in Nederland bekend. Vier vrouwen protesteerden deze zomer topless tegen Poetin bij het Amsterdamse homomonument. Zij konden het woord ‘patriarchaat’ niet uitspreken. ‘Actie schokt niemand’, kopte ThePostOnline. Femen kon ‘het niveau van de Hollandse knulligheid maar moeilijk overstijgen’.
Dit gegeven vraagt om een interview, maar Femen Nederland wil niet met ThePostOnline praten. Ik begrijp dat wel. De vraag zou dan immers zijn of hun acties iets kunnen opleveren. Dat verschilt per land. In de Oekraïne heeft de vrouw zo weinig te zeggen dat topless actie wellicht mensen aan het denken zet, al kun je je afvragen of gematigdere vormen van protest niet tot meer resultaat leiden. Maar in Nederland kijkt in ieder geval niemand op van een paar borsten.
Tayler blijft in zijn bewondering voor Shevchenko hangen en zo komen we weinig over Femen te weten. Maar nu duidelijk is dat Femen geen kritische vragen duldt, kan dat eigenlijk ook niet anders.
Chris Aalberts blijft geïnteresseerd in een interview met de Nederlandse actievoersters van Femen. Het boek van Jeffrey Tayler is alleen in Kindle-versie beschikbaar.
