‘Golf aan politieke moorden in Oost-Libië’; ‘42 doden bij explosies in Libanese stad Tripoli’; ‘Egypte wijst Nobelprijswinnares de deur’; ‘Inspecteurs mogen Syrië niet in’: Googlen met de trefwoorden ‘Midden-Oosten’ levert weinig meer op dan het standaardmenu van catastrofes en conflict. Het valt natuurlijk ook niet te ontkennen: het Midden-Oosten is een roerig gebied, vol nijpende problemen, dat de continue aandacht en zorg van de internationale gemeenschap vergt. En het is zonder meer de taak van de media hierover te berichten.
Tegelijkertijd ontstaat hierdoor een eenzijdig beeld. Er is een meervoudiger, kleurrijker, verrassender en vaak ook leuker Midden-Oosten dan het publiek op dit moment te zien krijgt. Ooit gehoord van de Palestijnse circusschool? Of van de bekroonde Saudische digitale striptekenares Sarah Alhazmi en haar superheldin Hijab-girl? Of van Khaled Sabawi, een 30-jarige exploitant uit Gaza van ‘groene’ geothermische installaties die volgens het Amerikaanse online tijdschrift Global Post ‘een van ’s werelds top-ondernemers op het gebied van energie’ is? Of van de eerste Arabische ‘hypercar’ – maximumsnelheid 395 km/uur – die onlangs in Dubai is gepresenteerd? Wel eens gelezen over de Gaza surf club? Of over Egyptische salafisten die christelijke jongeren op hun bijeenkomsten uitnodigen?
Deze bonte verscheidenheid aan voorbeelden bewijst dat er voor de media in het Midden-Oosten een wereld valt te winnen, bevolkt door energieke mensen die dromen van een betere toekomst en verrassende initiatieven ontplooien. Te weinig bekend is dat het maatschappelijk middenveld zich de afgelopen twintig jaar stormachtig heeft ontwikkeld in het Midden-Oosten. Dit blijkt onder meer uit de exponentiële groei van het aantal NGO’s. Een groei die verrassend genoeg voor een deel is toe te schrijven aan de politieke onvrijheid. Doordat burgers politieke participatie werd ontzegd, konden ze zich alleen manifesteren in de moskee of in sociale, culturele en professionele verenigingen – en dat deden ze.
Toch vertellen lokale NGO’s niet het hele verhaal. Ze geven zelfs een vertekend beeld. Er bestaan ook DONGO’s (‘donor-oriented’ NGO’s ), vooral bedoeld om buitenlands geld binnen te halen, en GONGO’s, (‘government-oriented’ NGO’s), die door de overheid worden gemanipuleerd. Ook gaan sommige buitenlandse media wat al te makkelijk te rade bij NGO’s waar politiek correcte verhalen zijn te halen over ‘empowerment’ en ‘civil society’ die niet altijd hout snijden, maar journalisten een tijdrovende verkenning besparen van een maatschappij waarin ze de weg niet weten.
Ben Ali, Moebarak en Gaddafi zijn niet ten val gebracht door NGO’s, maar door iets dat daaronder gistte. Zelfs in Libië, dat een georganiseerd maatschappelijk middenveld vrijwel geheel ontbeerde, kon de bevolking zich toch zodanig organiseren dat het Gaddafi-bewind viel.
Zelf ervoer een van ons het verschil tussen georganiseerde en spontane ‘civil society’ in februari op de Westelijke Jordaanoever, tijdens voorbereidend werk voor een reportage over het naar verluidt bloeiende culturele klimaat in Ramallah. Een gemeenteambtenaar kon in een interview van geestdrift nauwelijks op haar stoel blijven zitten en hetzelfde gold voor een meneer van een charitatieve stichting die bevlogen sprak over Palestijnse literatuur en film. Een ontmoeting met de schilder Monther Jawabreh maakte het evenwel pas werkelijk interessant. De ambtenaar en de man van de stichting kende hij nauwelijks. De kunstscene in Ramallah vond hij surrogaat. Hij solliciteerde niet actief naar steun. De galerie die hij met kunstvrienden was begonnen, moest zichzelf bedruipen. Dat probeerden ze te bereiken met laagdrempelige activiteiten. Zo hadden ze van mensen op straat snapshots genomen en deze in de galerie opgehangen. ,,Het liep storm,” grijnsde hij.
Nogmaals: het gaat niet aan conflicten onder het tapijt te vegen. Het is ook ongepast te ontkennen dat velen in het Midden-Oosten arm en laaggeschoold zijn en weinig uitzicht hebben op verbetering. Maar neem de Palestijnse schilder: hij is geen elitekind, groeide op in een van de armste vluchtelingenkampen, maar staat in zijn onverschrokken individualisme niet alleen. Dat menselijke aspect maakt het gebied interessanter. Wanneer de berichtgeving over het Midden-Oosten de bevolking onvoldoende een gezicht geeft, schiet ze haar doel voorbij.
Dit is geen kritiek op nieuwsmedia. Die zijn in hun aard gericht op grote verhalen. Maar juist bij een ruim aanbod daarvan, zijn zogenaamd kleine verhalen van extra belang. Laatstgenoemde categorie legitimeert de eerste. Nu is er een tekort, dat wij willen helpen bestrijden. Opdat de trefwoorden ‘Midden-Oosten’ tot minder voorspelbare en ook realistischer resultaten leiden.
Sylva van Rosse (Arabist), Carl Stellweg (journalist) en Lambrecht Wessels (conflictanalist) zijn oprichters van Het Grote Midden Oosten Platform, een pool van deskundigen die het aanbod van de nieuwsmedia willen verrijken met publicaties van binnenuit over dagelijks leven, cultuur en bedrijfsleven in het Midden-Oosten. Zie ook www.hetgrotemiddenoostenplatform.nl.
