Joan Derk van der Capellen tot den Pol, Herman Daendels, De Stomme van Portici, Johan Rudolf Thorbecke, Aletta Jacobs, Ferdinand Domela Nieuwenhuis, Pieter Jelles Troelstra, Anton Mussert, Raymond Westerling, Hendrik Koekoek, Rinie Bekkers, Dolle Mina, Roel van Duijn, Luciën van Hoesel en Pim Fortuyn. De rijtje bekende en minder bekende dwarsliggers, waarvan De Stomme van Portici trouwens een toneelstuk was en Dolle Mina een actiegroep, figureren in het nieuwste boek van taalkundige Rik Smits.
Aanleiding van dit boek is 200 jaar Koninkrijk der Nederlanden. In plaats van een boek te schrijven over de gebruikelijke optocht van koningen, koninginnen, premiers en andere saaie op de winkel passende mannen en vrouwen wil Smits juist aandacht vragen voor de rebellen en revolutionairen die Nederland getracht hebben te veranderen. Sommige rebellen zijn links (Ferdinand Domela Nieuwenhuis, Pieter Jelles Troelstra, Roel van Duijn, Luciën van Hoesel), andere rechts (Anton Mussert, Raymond Westerling, Hendrik Koekoek, Pim Fortuyn) en weer andere zijn niet zo goed in het links-rechts-schema in te delen (Joan Derk van der Capellen tot den Pol, Herman Daendels, Johan Rudolf Thorbecke, Rinie Bekkers).
Het gaat er Smits dan ook om of deze mensen dwarsliggers waren, de bestaande orde ter discussie hebben gesteld. Smits, die hoofdredacteur is van De Republikein en eerder een boek schreef over Het raadsel van linkshandigheid, heeft veel sympathie voor tegendraadse figuren, mensen die anders zijn.
Rebellen is een populair-wetenschappelijk boek, gebaseerd op het onderzoek van anderen. Nadeel hiervan is dat bepaalde verhalen daarom weinig nieuws bevatten. Het verhaal over de achttiende-eeuwse patriottenleider Joan Derk van der Capellen tot den Pol bijvoorbeeld is weinig origineel en daarnaast ook verre van compleet.
Uit de literatuurlijst blijkt ook duidelijk waarom dit komt, omdat Smits het 782 pagina’s tellende proefschrift uit 1921 van M. de Jong niet heeft gelezen en ook niet de veel toegankelijkere en best wel accurate historische roman Schaduwbeeld of het geheim van Appeltern van Hella Haasse. Verder is het verhaal Thorbecke eigenlijk alleen gebaseerd op de uitstekende biografie van Jan Drentje uit 2004 en dat over Domela Nieuwenhuis alleen op de in 2010 verschenen biografie van Stutje.
Het interessants zijn dan ook de verhalen over de linkse actievoerders Roel van Duijn en Luciën van Hoesel, waarover nog geen wetenschappelijke biografieën bestaan. Roel van Duijn is vanwege Provo, de Kabouterpartij en zijn wethouderschap in Amsterdam in de vroege jaren zeventig een bekend historisch persoon, Luciën van Hoesel van de wannabe-terroristische Rode Jeugd is dat wat minder. Het aardige is dat Van Duijn zich bij de naamskeuze van provo liet inspireren door een proefschrift over nozems (zeg maar de New Kids van de jaren vijftig) die door de promovendus provo’s werden genoemd, en bij de naamskeuze voor de Kabouterpartij door tuinkabouters van een biologische boer die hem vertelde dat deze kabouters hielpen om het gewas gezond te houden.
Van Duijn met zijn fraaie fratsen is het vriendelijke gezicht van de linkse jaren zestig en zeventig. Van Hoesel met zijn bedreigingen, wapenbezit en een bezoekje aan een trainingskamp in Jemen het onvriendelijke. Overigens waren de jongens en meisjes van de Rode Jeugd maar kleine jongens in vergelijking met de Rode Brigades in Italië en de Rote Armee Fraktion in Duitsland, die daadwerkelijk mensen vermoordden. De Rode Jeugd stichtte alleen af en toe een brandje waar gelukkig niemand bij omkwam en de jongens en meisjes werden in de jaren tachtig allemaal brave burgermannetjes en -vrouwtjes.
Rebellen is misschien niet heel vernieuwend, het is wel een zeer leesbaar boek. Ter wille van de leesbaarheid begint Smits elk verhaal bovendien met een fictieve scène, die echter wel aan de werkelijkheid is ontleend. Op die manier wordt de lezer het verhaal meteen ingezogen. Ten slotte, niet onbelangrijk, vormt het boek ook een eenheid. De verschillende verhalen verwijzen ook naar elkaar, het zijn niet slechts losse verhalen. Als een tegendraadse geschiedenis van 200 jaar Koninkrijk der Nederlanden is Rebellen dan ook zeer geslaagd.
N.a.v.: Rik Smits, Rebellen. Een dwarse geschiedenis van ruim 200 jaar Nederland (Nieuw Amsterdam, Amsterdam 2013). ISBN 9789046815786. 24,95 euro.
Ewout Klei is ook een rebel. In de vensterbank van zijn werkkamer staat een X-Wing van plastic.
