Zeker na de keiharde aanval van toenmalig staatssecretaris Zijlstra op de kunst en cultuurwereld, is er een zoektocht naar de beste redenering om het besteden van publiek geld te verantwoorden. Dat dit geen gemakkelijke opgave is, blijkt uit de grote hoeveelheid metaforen zoals ‘Voor één glas goede jenever heb je veel graan nodig’ (als verantwoording voor het financieren van veel verschillende kunstvormen om uiteindelijke te komen tot excellentie) en citaten zoals ‘Maar waar vechten we dan nog voor?’ (Churchill toen hem gesuggereerd werd te bezuinigen op kunst om de torenhoge uitgaven voor de oorlog te financieren).
Uiteindelijk zijn het allemaal krampachtige pogingen om de grote groep non-believers uit te leggen wat de waarde is van kunst, in de hoop zo draagvlak te vinden. Kort gezegd zijn er twee strategieën. De eerste strategie gebruikt de vergelijking en het idioom van andere domeinen zoals sport (‘We hebben een soort Erica Terpstra van de kunsten nodig’), wetenschap (‘autonome kunst is gelijk aan fundamentele wetenschap’) en economie (‘kunst is de research and development voor de kenniseconomie’). Dit is gedoemd te mislukken, want de vergelijkingen suggereren causale verbanden tussen de inzet van kunst en resultaat, die moeilijk hard te maken zijn. Erger nog: het kan leiden tot een overschatting van het effect van kunst. Dit kan alleen maar tegenvallen.
De tweede strategie is het benadrukken van autonomie van de kunst, ook wel de ‘intrinsieke waarde’ van de kunsten genoemd. Dit is vaak de ultieme vluchtheuvel in rommelige discussies over de essentie van kunst en heeft trekken van het zichzelf buiten de samenleving plaatsen. Ik verbaas mij overigens sowieso over de kwetsbaarheid van autonomie. Het lijkt soms wel dat deze direct verdampt als je als kunstenaar in gesprek zou gaan met een school, woningcorporaties of helemaal fataal: een bedrijf.
Ik pleit voor een derde strategie. Een strategie waarin de kunst geen draagvlak zoekt maar haar talent inzet om in nauw contact en interactie met de samenleving deel te nemen aan de worstelingen van deze tijd zoals identiteit, duurzaamheid, politieke representatie etcetera. Het motief is niet het zoeken van draagvlak en de interactie leidt ook niet tot het verpatsen van je autonomie. Het is vanuit eigen kracht inzetten van unieke en waardevolle vaardigheden en talenten. Het vraagt het loslaten van de focus op de eigen navel en begroting, en met oprechte -niet-strategische- blik de samenleving tegemoet te treden. Niet zoals wetenschap, sport of economie, maar zoals alleen de kunstenaar dat kan.
En belangrijk! We spreken niet over de uitkomsten en we temperen de verwachtingen. Laten we beginnen met ‘Kunst maakt het leven leuk!’, dan kan het daarna alleen nog maar meevallen.
Beeld: Shutterstock
