Bij landelijke campagnes is het een terugkerend fenomeen: debatten waarin de lijsttrekkers met elkaar in discussie gaan over de belangrijkste verkiezingsthema’s. Ook op lokaal niveau worden pogingen gedaan een dergelijke traditie in gang te zetten, al gaan deze debatten lokaal langs veel burgers heen. In Amsterdam organiseerden de lokale zender AT5 en Het Parool anderhalve week geleden het eerste lijsttrekkersdebat in de Stadschouwburg. Dit debat laat zien dat kleine partijen altijd achter de grote aanhobbelen. Ook Red Amsterdam met lijsttrekker Roderic Evans-Knaup.
Bij verkiezingsdebatten is een belangrijke vraag wie er invloed hebben op de vormgeving ervan. Wie mogen eraan meedoen, wie mogen met wie in debat over welke thema’s en wie mag het debat leiden? Op landelijk niveau hebben politieke partijen bij verkiezingsdebatten weinig ‘te willen’. Ze worden uitgenodigd en kunnen die uitnodiging accepteren of afslaan. Dat laatste gebeurt bijna nooit, want dan missen de partijen essentiële publiciteit.
Ook in Amsterdam kunnen partijen niet onderhandelen. Het Parool en AT5 waren bepalend voor de opzet, de onderwerpen, de uitnodigingen en de debatleiding. De journalistiek bepaalt en politici kunnen de uitnodiging accepteren of afslaan. Verkiezingsdebatten zijn het moment waarop journalisten meer macht hebben dan ooit, simpelweg omdat iedereen weet dat de lijsttrekkers vrijwel nooit nee zullen zeggen.
In een wereld waar iedereen elkaar al jarenlang kent, worden mogelijke bezwaren wel besproken, maar niet op de spits gedreven. Meerdere partijen wilden spreken met de debatleider, Martijn de Greve, die een goede vriend van PvdA-lijsttrekker Hilhorst zou zijn en eerder voor de PvdA werkte. Was hij wel onpartijdig? Er kwam een bijeenkomst om dit thema te bespreken, waar de Greve nog eens benadrukte dat zijn voorkeuren geen rol zouden spelen in het debat. Veranderingen kwamen er niet. Achteraf bleek het een storm in een glas water.
Het lijkt terecht dat journalisten de inhoud bepalen. Zij kunnen dat beter dan dat partijen onderling bekokstoven welke politieke thema’s hen het beste uitkomen. Maar dat is maar het halve verhaal.
Het Parool en AT5 maakten een debatopzet waarbij de vijf grootste partijen aan het hele debat mee mochten doen en de kleine partijen bij twee debatten mochten aanschuiven. De lijsttrekkers van de grote partijen kregen de kans om een-op-een met elkaar in debat te gaan, waarna alle lijsttrekkers mochten reageren. In die ‘reflectieronde’ deden steeds twee kleine partijen mee, maar zij kregen geen rol in de een-op-een-debatten. Praktisch kwam het erop neer dat Roderic Evans-Knaup ook twee keer een halve minuut iets mocht zeggen.
Beide media hanteerden een peiling van de Amsterdamse dienst O+S om te bepalen welke partijen groot en klein zijn. Lokale politiek krijgt zo wel een heel voorspelbaar karakter: sommige partijen – PvdA, VVD, D66, GroenLinks, SP – zijn groot en bekend en worden in peilingen dus veel genoemd. Ze krijgen ook de meeste exposure in het debat. Kleine partijen als Red Amsterdam, CDA en Partij voor de Dieren zullen zo nooit groot worden.
Verkiezingsdebatten zijn geen neutrale gebeurtenis: ze worden voorbereid en daarbij spelen strategische overwegingen een rol. Journalisten hebben er belang bij aan de bal te blijven en te laten zien dat ze hun onafhankelijke rol serieus nemen. Politici hebben belang bij een opzet die hen de juiste publiciteit geeft: zoveel mogelijk zendtijd op de voor hen meest aantrekkelijke thema’s in debatten met de zwakste of slechtst debatterende tegenstanders. Journalisten proberen er in ieder geval ‘een interessante discussie’ van te maken.
Zie hier het patroon waar kleine partijen steeds weer tegen moeten vechten: grote partijen krijgen meer media-aandacht, zijn daardoor bekender en krijgen daardoor meer media-aandacht. Het is voor kleine partijen nauwelijks mogelijk die cyclus te doorbreken, en helemaal niet bij lijsttrekkersdebatten waarbij alle partijen moeten afwachten wat journalisten bedenken.
Die journalisten doen het nooit goed: ze kunnen niet iedere kleine partij aandacht geven, al is het maar omdat de kijker dan afhaakt. Red Amsterdam mag blij zijn dat ze aanwezig mocht zijn, maar heeft andere middelen nodig om echt tot de kiezer door te dringen.
Chris Aalberts volgt vier lokale politici tijdens hun campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen van 19 maart 2014. Eerdere afleveringen vind je hier. Beeld: still uit lijsttrekkersdebat AT5 en Het Parool.
