Deze week kwam plotseling fataal nieuws: nadat kwaliteitsboekhandel Polare eindelijk een overeenkomst had gesloten met het Centraal Boekhuis zodat er weer boeken geleverd konden worden, sloten deze week plotseling alle Nederlandse filialen tijdelijk. Grote vraag: zullen al deze mooie boek-ontdekplekken ooit weer open gaan? En als ze voor altijd hun deuren moeten sluiten, wat zijn dan de gevolgen voor onze samenleving? Zal Polare in zijn vrije val ook de andere 400 kleine boekenzaken meetrekken?
Bestaande uit de voormalige keten van kwaliteitsboekhandels Selexyz en Ramsj-winkel De Slegte, heeft de Polare voor iedereen wat wils. Er worden niet alleen boeken verkocht, maar door de prachtige locaties met koffiecorners en mooie gebouwen is rondsnuffelen in één van de filialen mijns inziens een echt uitje. En ik weet best wel dat lang niet alle jongeren zijn geboren om met een zaklamp onder de dekens te kruipen met een goed boek, maar toch is lezen belangrijk voor iedereen. Je moet het niet alleen voor je leeslijst voor Nederlands, maar veel lezen is ook ontzettend goed voor je algemene ontwikkeling. Laaggeletterdheid kan alleen maar bestreden worden door aanbod van boeken, via boekhandels, bibliotheken en scholen. En dat dreigt nu, door de hype van de digitale revolutie, een groot probleem te worden.
Eerder deze week verscheen op deze site een stuk van Bert Brussen die staat te juichen als “ouderwetse en elitaire” boekhandels omvallen. Grove misvattingen zijn er genoeg te vinden in zijn verhaal. Zo lijkt hij te willen zeggen dat de “culturele elite” in Nederland om intellectueel over te komen boekhandels open wil houden en de prijzen van boeken hoog wil houden. Hij ziet het als geweldige vooruitgang dat de e-reader in opkomst is, maar zegt dat uitgevers er nog zeer huiverig voor zijn en dat de prijzen van e-boeken nog heel hoog liggen.
Ten eerste is het zeer apart dat Brussen zegt dat boekhandels voor de elite zijn. Boekhandels zijn namelijk bij uitstek punten waar iedereen een boek uit kan zoeken, voor een degelijke prijs. Dat is niet voor de elite, maar voor de gehele maatschappij gelijk. Dat in tegenstelling voor de e-reader: e-readers zijn duur en daarom juist heel elitair en ontoegankelijk, zeker voor mensen die niet al te veel lezen. Juist de culturele elite zal eerder een e-reader kopen, simpelweg omdat de “grachtengordeldieren” (in de woorden van Brussen) daar het geld voor hebben.
Brussen maakt mij niet wijs dat mensen die moeten leven van een minimuminkomen wel geld hebben voor een e-reader van honderd euro (plus vaak nog extra kosten per boek), maar niet voor een tweedehands boek van de Polare van een paar euro. Niks culturele elite die zich wil onderscheiden van de samenleving door boeken te kopen, maar een dwarsdoorsnede van de maatschappij die graag een boek willen lezen en daartoe aangemoedigd moeten worden. Bijvoorbeeld in de trein zie je alle soorten en maten mensen een boek lezen; alleen de bovenmodaal-verdienende intellectueel zie je met een e-reader zich proberen te onderscheiden van het “gepeupel”.
Daarnaast zit Brussen er wat betreft de zogenaamde hoge e-bookprijzen naast: de meeste e-books zijn zo’n 50% goedkoper dan de hardcopy-variant. En verder zit ook de “ouderwetse” bibliotheek niet stil; zij lanceerden onlangs een initiatief met e-books. Ik vraag me af, waar Brussen zijn aannames over uitgevers die geen e-books willen omdat ze hun winst zouden zien verdampen, op baseert.
Als boekwinkels als Polare dichtgaan, wordt het steeds moeilijker om aan goedkope of juist duurdere, specifiekere boeken te komen. Als boekhandels bij bosjes blijven omvallen, blijft er geen boekenmarkt meer over en zijn de gevolgen desastreus, zeker omdat ook al 300 bibliotheekfilialen moeten sluiten wegens bezuinigingen, ondanks alle pogingen van deze bibliotheken om zichzelf opnieuw uit te vinden. Als er niet iets gebeurt, blijft straks alleen het horrorscenario over van mensen die verstoken blijven van leesvoer, wat niet alleen de “snobs” zal raken, maar juist de mensen die getriggerd moeten worden om te lezen. Vooral de gevolgen voor het leesgedrag en daarmee de alfabetisering van kinderen kunnen desastreus zijn.
En begrijp me niet verkeerd, ik ben niet tegen de digitale revolutie (duh, ik ben scholier en groot fan van Facebook en Wikipedia) of vooruitgang. Ik ben niet naïef en geloof ook niet dat we aan digitalisering kunnen ontkomen. Ik hou zelf inderdaad heel erg van de romantische geur van boeken, het rondsnuffelen in mooie winkels, en de zwaarte van 16 kilo boeken in mijn vakantiekoffer. Maar ik behoor niet tot de “hipsters, klassieke liberalen of semi-intellectuelen”. Ik denk alleen dat we deze sector de tijd moeten geven om zich aan te kunnen passen aan de nieuwe situatie en verdienmodellen, en de ruimte moet krijgen om zich door de crisis te slaan.
Webwinkels zijn voor boeken in opkomst, maar er is nog altijd de behoefte aan de fysieke ruimte waarin boeken worden aangeboden. In een boekhandel kom je soms langs nieuwe, interessante titels, die je eigen blik kunnen verbreden, maar waar je zelf nooit op had gezocht als je een boek via internet had besteld. Als alle fysieke boeken zouden verdwijnen omwille van de digitale vooruitgang, zal het aanbod van boeken steeds smaller worden en zullen –o horror – wellicht op termijn alleen nog bestsellers worden verkocht.
Beste minister Bussemaker, kunnen we dit Italiaanse plan om papieren boeken belasting-aftrekbaar te maken, niet nadoen, of boekhandels met overheidssteun overeind houden zoals de bankensector, of gemeentes verplichten bibliotheekvoorzieningen te blijven subsidiëren? Want u moet ook inzien, dat de sluiting van al deze belangrijke instituten veel rampzaligere gevolgen kan hebben voor de geletterdheid in ons land dan de iPadscholen ooit goed kunnen maken.
Steek uw geld in de duurzaamheid van trouw papier en inkt, in plaats van in de vluchtigheid van de digitale wereld. Geef de sector de kans om boven zichzelf uit te stijgen, en te bewijzen dat cultuur wel degelijk voor iedereen is, en literatuur niet alleen voor de elite.
Boekenlezers aller standen: verenigt u, en sta op tegen de verschraling van cultuur, de risico’s op analfabetisering en laat u horen vóór het gedrukte woord!
