Februari 1998. Hans van Mierlo gaat eens rustig zitten en kijkt in het Amsterdamse Krasnapolsky Hotel de zaal rond. Het journaille zich heeft verzameld om te horen wie hem opvolgt als lijsttrekker van D66. Wordt het Wijers, of toch de Graaf of van Boxtel? “Het is een meisje geworden en we noemen haar Els”, zegt van Mierlo triomfantelijk. Het is de tweede keer dat Els Borst, die gisteravond onverwachts op 81-jarige leeftijd overleed, enigszins tegen haar zin door Van Mierlo naar voren wordt geschoven om een belangrijke functie in zijn partij te bekleden.
Want ook toen ze in 1994 minister werd in Paars I had van Mierlo lang op haar moeten inpraten om haar te overtuigen. Dat is niet verwonderlijk, want Els Borst was geen raspolitica. Haar roeping was de zorg, waar ze als arts, hoogleraar en bestuurder furore had gemaakt. Maar van Mierlo had het goed gezien, want als minister bleek ze effectief. Bevrijd van het CDA maakten Kok I en II onder leiding van Borst vaart met medisch-etische kwesties. Zo introduceerde ze donorverklaringen en maakte ze het hergebruik van foetaal en dierlijk weefsel mogelijk. Ook verbood ze tabak en alcohol voor minderjarigen.
Het huzarenstukje was haar euthanasiewet in 2001. Het ging wel gepaard met een smetje. Want ondanks haar inmiddels stevige ervaring in de politiek bleek ze niet hetzelfde gevoel voor one-liners te hebben als haar illustere voorganger. De drie Bijbelse woorden ‘het is volbracht’ waarmee ze in een interview het NRC Handelsblad het aannemen van de wet vierde, kostte haar bijna haar ministerschap. De laatste woorden van Jezus waren op zijn zachtst gezegd ongelukkig gekozen in dit kader en ze moest in de kamer diep door het stof. Het zou leiden tot haar tweede motie van wantrouwen. Eerder was ze in de problemen gekomen, omdat ze de gezondheidsklachten van overlevenden en hulpverleners van de Bijlmerramp had onderschat.
Haar ministerschap stond ook in het teken van vergrijzing, stijgende kosten en groeiende wachtlijsten. In het Kabinet streed Borst voor meer geld voor zorg. In een tijd waar het Nederland voor de wind ging, kreeg ze er vele miljoenen bij. Met het geld legde ze het fundament voor het huidige zorgstelsel, met onder andere meer marktwerking tussen verzekeraars en meer zeggenschap voor patiënten en zorgaanbieders.
Het is een indrukwekkende politieke palmares voor een politica die er na acht jaar politiek in 2002 mee ophield. Al met al leverde Borst een grote bijdrage aan de hervormingsdrang van ‘Paars’, een periode waar progressieven met verlangen en conventionelen met afgrijzen aan terugdenken. Borst bleek haar tijd ver vooruit. Ze positioneerde Nederland als pionier op medisch-ethisch vlak en werpt met haar hervormingen nog steeds een lange schaduw over de zorg in Nederland. Ze werd niet voor niets in 2012 benoemd tot Minister van Staat, een eretitel die maar weinig oud-minsters gegeven is.
Als mens zijn er weinigen die iets slechts over Borst te zeggen hebben. Haar partijgenoten, waarvan velen haar afgelopen zaterdag op het D66-congres nog spraken, loven in reactie op haar dood haar warmte en wijsheid. Er was in het verleden wel kritiek dat ze te aardig was voor de politiek, een mogelijke verklaring dat ze als lijsttrekker het succes van van Mierlo niet kon evenaren (D66 ging van 24 naar 14 zetels onder haar lijsttrekkerschap).
Els Borst lijkt ondanks acht jaar in het hart van de Haagse kaasstolp van binnen altijd een zorgzame huisarts gebleven. Ze schreef de Nederlandse gezondheidszorg een stevige dosis medicatie voor, maar deed het wel met een glimlach. Ze werd een mastodont, waar vele partijen van dromen. Belangrijk op de achtergrond, en sporadisch zichtbaar op de voorgrond om bijvoorbeeld te strijden voor een beter euthanasiebeleid.
Els Borst maakte kort voor haar overlijden nog een zeer kwieke indruk, waardoor haar dood bij velen extra hard aan zal komen. Zeker ook binnen D66, waarvoor ze van ‘onschatbare waarde’ was, aldus Alexander Pechtold. Het verlies raakt ook de partijleider hard. Want na haar patriarch van Mierlo, die in 2010 overleed, is D66 nu ook haar matriarch kwijt.
