Het vorige kabinet besloot dat het in gemeenteland helemaal anders moest. Daadkrachtig als Rutte-1 was, schafte ze een hele bestuurslaag af: de deelgemeenten. Het klonk heel kordaat, maar in de praktijk maakt het alleen in Amsterdam en Rotterdam verschil, waar daadwerkelijk deelgemeenten bestaan. Dat is na de gemeenteraadsverkiezingen verleden tijd. Binnenkort houden de Rotterdamse deelgemeenten en de Amsterdamse stadsdelen op te bestaan. Wat komt ervoor in de plaats? 
Het Amsterdamse college heeft net als in Rotterdam een alternatief bedacht dat binnen de kaders van de nieuwe gemeentewet lijkt te vallen: de bestuurscommissies. De oude stadsdelen blijven qua omvang bestaan en krijgen allen een eigen bestuur, maar dat bestuur functioneert net even anders dan vroeger. Waar de stadsdelen zeer veel eigen beleid konden maken en financieel verantwoordelijk waren, is dat na maart voorbij. De bestuurscommissies worden vooral adviserend en zij vullen het lokale beleid in. Is dat een verbetering van de Amsterdamse democratie?
Roderic Evans-Knaup van Red Amsterdam lijkt er weinig vertrouwen in te hebben, al vond hij de oude stadsdeelraden ook geen goed idee. Deze vorm van lokale politiek sluit niet aan bij de gemeenschappen waarin burgers leven: “Het is een gevaarlijke vergelijking, maar waarom is er in Afrika zoveel oorlog? Door imperialisten zijn lijnen getrokken en landen gemaakt die niets te maken hebben met de volksstammen die daar leefden. Bij de stadsdelen is dat op een bepaalde manier ook zo. We hebben die vergroot en een algemene naam gegeven, maar ze zijn geen logische gehelen.”
In de Amsterdamse stadsdelen zijn allerlei gemeenschappen bij elkaar gebracht die weinig tot niets met elkaar te maken hebben, volgens Evans-Knaup. Wat hebben IJburg en de Dapperbuurt met elkaar te maken, die beide onderdeel zijn van Amsterdam Oost? Nieuw-West bestaat ook uit drie wijken die weinig met elkaar gemeen hebben. Amsterdam moet volgens Evans-Knaup terug naar het wijkniveau: “Amsterdam bestaat uit wijken of uit buurten. Dat zijn vaak gehelen van 20 tot 40.000 mensen en dat kun je zien als een geheel. Die hebben dezelfde sfeer, dezelfde bouw, hetzelfde idee.”
Het nieuwe bestuurlijke model van Amsterdam is nog erg onduidelijk. Een ding staat vast: de gemeenteraad gaat beslissen en de bestuurscommissies gaan beleid uitvoeren. De commissies zijn de ogen en oren van de gemeenteraad in de stad en zorgen ervoor dat de gemeenteraad betere besluiten kan nemen. Dat is ten minste het idee.
Red Amsterdam heeft zich hier alvast op voorbereid. Bij Red Amsterdam staan kandidaten op de lijst voor de gemeenteraad die ook actief zijn in de stadsdelen en straks in de bestuurscommissies. “Door mensen van lokale partijen uit de stadsdelen op de lijst te hebben, heb ik meer voeling met de stad. Als zij gekozen worden in de bestuurscommissies hebben zij een band nodig met de gemeenteraad want zelf kunnen ze nauwelijks iets besluiten. We krijgen via hen voorbeelden van hoe het beleid wordt uitgevoerd die we anders niet zouden krijgen.”
Red Amsterdam probeert te bedenken hoe het nieuwe bestuurlijke systeem van Amsterdam gaat functioneren. Er is veel onzeker, maar één ding staat als een paal boven water: het systeem gaat niet werken. De bestuurscommissies zijn formeel ondergeschikt aan de gemeenteraad maar worden gekozen door burgers. Burgers kunnen dus allerlei vragen stellen en verzoeken doen aan de bestuurscommissie, die daar vervolgens niet zelf over kan beslissen. Dat doet de gemeenteraad.
In dit ingewikkelde en onoverzichtelijke systeem is het belangrijk dat de tandeloze bestuurscommissies contacten hebben met de oppermachtige gemeenteraad. Dat is de enige manier om ervoor te zorgen dat de bestuurscommissies niet voor spek en bonen inventariseren wat burgers met hun deel van de stad willen. 100.000 mensen worden in een bestuurscommissie straks door 15 mensen vertegenwoordigd. Wijkraden op menselijke schaal lijken slimmer en logischer, maar Evans-Knaup zal nog hard moeten werken voordat die visie werkelijkheid wordt.
Chris Aalberts volgt vier lokale politici tijdens hun campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen van 19 maart 2014. Eerdere afleveringen uit deze serie vind je hier. Beeld: logo’s van Amsterdamse stadsdelen door de jaren heen.
