Er is geen paradox die het verschil in westers denken beter omschrijft dan de hoofddoek. Is het een vorm van onderdrukking door het patriarchaat of is het een teken van extreem feminisme om mannen te dwingen naar je te luisteren in plaats van naar je te kijken, dwars ingaand op onze westerse objectiveer-vrouwen-als-seksmiddel-maatschappij? Geinig discussievoer, maar hoe ontstond de hoofddoek en welke functie had het?
Terug naar Medina ten tijden van Mohammed. Er waren regels nodig om de kuisheid te bewaren in een groeiende islamitische gemeenschap. Uit overleveringen en oude poëzie blijkt dat de oude Arabieren het er van namen. De omgang tussen man en vrouw was behoorlijk ‘vrij’. Bij de openbaringen van de Koran ontstond er een ideaal van kuisheid. En dit ideaal houdt in dat buitenechtelijke seksuele relaties verboden zijn.
“En zeg tegen de gelovige vrouwen dat zij hun ogen neerslaan en hun schaamstreek kuis bewaren en dat zij hun sieraad niet openlijk tonen, behalve wat gewoon al zichtbaar is. En zij moeten sluiers over hun boezem dragen en hun sieraad niet openlijk tonen, behalve aan hun echtgenoten of hun vaders of de vaders van hun echtgenoten of hun zonen…” Gevolgd door een waslijst van mannen die die hun ‘sieraad’ wel mogen zien. (Koran 24:31, vertaling Fred Leemhuis).
Islamdeskundige Harald Motzki schrijft in een artikel uit 2009 in tijdschrift Zemzem: “Vrouwen mogen geen blikcontact met mannen opnemen en zij moeten illegitieme geslachtsgemeenschap met hen vermijden (‘hun schaamdelen bewaren’). (…) Precies hetzelfde gedrag tegenover het andere geslacht wordt in vers 30 ook aan mannen voorgeschreven.” True story, vers 24:30 van de Koran: “Zeg tot de gelovige mannen dat zij hun ogen neerslaan en hun schaamstreek kuis bewaren.”
De Dikke van Dale geeft in dit geval niet helemaal de juiste definitie van het woord ‘sieraad’. Motzki zegt hierover: “Het vers geeft twee voorbeelden: een sieraad dat op het decolleté gedragen wordt, zoals een collier, en ringen die op de enkels worden gedragen en die de draagster door beweging van de voeten tot klinken kan brengen.” Volgens Motzki kunnen we hieruit historisch gezien opmaken dat vrouwen in Medina ten tijde van Mohammed gewaden droegen die over hun enkels reikten, maar wel hun halssieraden lieten zien. En dat is volgens de Koran niet helemaal de bedoeling. Vrouwen moeten hun decolleté verbergen met een omslagdoek voor iedereen behalve de genoemde uitzonderingen. “Een verdergaande bedekking van het lichaam, bijvoorbeeld van het hoofd of het gezicht, schrijft dit vers niet voor.”
De vorm van de hoofddoek die wij nu direct associëren met moslima’s, begon bij regels die de Koran voorschreef aan de vrouwen van profeet Mohammed. In de tijd van de openbaring van vers 33:53 vond er een machtsstrijd plaats in de islamitische gemeenschap van Medina, aldus Motzki. In het desbetreffende vers werd de vrouwen van de profeet voorgedragen om een gordijn of ‘hijaab’ te dragen om te voorkomen dat Mohammeds tegenstanders er met haar vandoor gingen. (“Als jullie hen – de vrouwen van de profeet – om een gebruiksvoorwerp vraagt, vraagt haar dat dan van achter een gordijn.”) Dit had als gevolg dat de vrouwen van Mohammed volledig bedekt waren, in- en buitenshuis.
In vers 33:59 komt een nieuw kledingvoorschrift aan bod dat gericht is aan alle moslimvrouwen. “O profeet. Zeg tot jouw echtgenotes, jouw dochters en de vrouwen van de gelovigen iets van haar overkleding over zich heen naar beneden te laten hangen. Dat bevordert het best dat men haar herkent en niet lastig valt.” Volgens Motzki komt het erop neer dat vrouwen hun bovenkleed niet slechts meer over de schouders moesten dragen om hun decolleté te verbergen, maar ook hun hoofd ermee moesten bedekken. “Hoe ver dat moest gaan, daarover zegt het vers niets.” In tegenstelling tot de vrouwen van de profeet, konden gewone moslima’s aan de haal met interpretatie. Ook noemt het vers een belangrijke functie van de hoofddoek: herkenning. Een hoofddoek was destijds al de manier om je te identificeren als moslim en volgeling van Mohammed en daarmee Allah.
Wetenschappers zijn kritisch tegenover het gebruik van de Hadith, omdat de authenticiteit hiervan nooit is vastgesteld. Toch verwezen veel islamitische vrouwen toen de schrijver van dit stuk vroeg waarom zij een hoofddoek droegen, hiernaar. Columniste Salima Benali: “In de islam volg je zowel de Koran, het woord van Allah en de Sunnah, de overleveringen van de profeet. In de Koran staat bijvoorbeeld dat het gebed verplicht is, maar er staat niet in hoe je dat moet doen. Dit staat in de Hadith uitgelegd. Je moet het zien als een boek dat de woorden van God verder uitdiept.”
Abu Dawud is de imam die jaren na het overlijden van Mohammed het volgende opschreef in de Hadith (boek 27, Hadith 4092): “Volgens de overlevering van Aisha, kwam haar zus Asma op een dag voor de profeet. Ze droeg een dunne, transparante jurk. Bij het zien van haar, draaide de profeet zijn gezicht om en zei: “Oh Asma, wanneer een vrouw de puberteit heeft bereikt, is met uitzondering van deze delen” – de profeet wees zijn handen en gezicht aan – “het tonen van de andere delen niet toegestaan.” (Aisha was Mohammeds 9-jarige kindbruid. Destijds was hij 54. Volgens de Hadith kwam Aisha twee keer voor in zijn droom, dus moest hij wel met haar trouwen. Maar hé jongens, wel even in de historische context plaatsen). Deze uitspraak kan verklaren hoe het gordijn van de vrouwen van Mohammed en de verborgen ‘sieraden’ van gewone vrouwen resulteerde in een hoofddoek. De profeet benoemde als enige uitzondering de handen en het gezicht: ook het haar moest dus volgens de overleveringen bedekt worden.
Duizend woorden en een geschiedenisles verder is de conclusie dat de Koran het verschijnsel hoofddoek vrijlaat voor interpretatie. Een hoofddoek dragen noemen veel moslims een verplichting, maar dat valt nergens concreet terug te vinden. Tenzij moslims bepaalde passages uit de Hadith als waarheidsgetrouw waarnemen. (En dat zijn er veel). De overleveringen van de profeet geven ons in elk geval een houvast bij het in de context plaatsen van de hoofddoek. Al is het ook niet meer dan een houvast.
Een eerdere versie van dit artikel werd gepubliceerd op Moslimdochters, de website van de auteur.
