Een knappe jongen met een petje geeft zijn bonnetje. ‘Wilt u ook salade?’ ‘Ja, graag doe maar alles.’ En ik geef hem zijn bordje met schnitzel, aardappels, witlof en sla en hij nestelt zich aan één van de tafels naast een groep mannen. Allen zitten ze gefascineerd te kijken naar de televisie waar een spannende film speelt. Schietgeluiden vullen de ruimte. Het is een sobere zaal met een paar stoelen en tafels. Aan de achterkant tegen de muur staan matrassen, waar ze vannacht op kunnen slapen.
Het project Koken in een andere keuken maakt hier iedere dag een warme maaltijd klaar voor 45 daklozen in het daklozenopvangcentrum Het Stoelenproject in Amsterdam. Groepjes van vier tot vijf vrijwilligers koken een dag voor daklozen. Voor honderd euro, betaald door de vrijwilligers, wordt er een twee gangen diner neergezet. Het geld gaat rechtstreeks naar het eten en zo blijft er niets aan de strijkstok hangen. Vandaag koken mijn zus en ik en paar een vriendinnen bij dit daklozencentrum. Om één uur hebben we ons verzameld en nu om zes is het eten klaar.
Dit kookproject bestaat sinds 2010 en is opgericht door Henny Heijmans. Sindsdien hebben meer dan duizend mensen gekookt. Alleen dit seizoen zijn er 5000 maaltijden klaargemaakt door 102 kookclubs. Het is een laagdrempelige manier om iets terug doen voor de samenleving. Je bent een middag kwijt en kan toch veel betekenen. Henny vertelt mij de achterliggende gedachte: ‘De meest kansrijke krijgen de kans om in contact te komen met de meest kansarme.’ Veel mensen beseffen niet hoe is om dakloos te zijn.
Terwijl ik tussen de daklozen aan het eten ben, knoop ik een gesprek aan met de jongen met het petje. ‘Smaakt het?’ ‘Ja, heel lekker.’ Ik kijk naar hem. Hij heeft een scheur in zijn broek, maar voor de rest verraadt niets aan hem dat hij dakloos is. ‘Hoe komt het dat je hier bent?’, vraag ik. ‘Ik kon geen werk vinden in de VS. Toen ben ik gaan rondreizen door Europa. Ik had steeds minder geld. Uiteindelijk werd mijn paspoort gejat in Nederland. Toen zat ik hier vast. Zonder paspoort kun je ook niet werken en nu verkoop ik het daklozenkrantje.’ ‘Kan je dan geen nieuw paspoort kopen?’ ‘Dat kost 110 euro, dat heb ik niet.’ Wat naar, denk ik. Hij heeft zijn vader al jaren niet gesproken en zijn broer is overleden. Niemand kan hem helpen en nu zit deze jongeman hier. Bijna krijg ik de neiging om hem geld te geven voor een nieuw paspoort. Ik doe het echter niet.
Ik sta op. Een aantal nieuwe mensen hebben zich verzameld om een gratis maaltijd te krijgen. ‘Mag ik extra aardappels?’, vraagt een man in een rode trui en een gezicht met een lichtelijke grauwige teint. ‘En ik wil geen sla, dat lust ik niet.’ Ik grinnik. Ik had nooit verwacht dat daklozen kieskeurig zouden zijn. ‘Ze willen wel allemaal erg graag aardappels, he?”, vraag ik aan één van de vaste vrijwilligers, een oudere man met een vriendelijke glimlach. ‘Ja, meestal krijgen ze chili con carne. Eenpansgerechten, wat makkelijk te maken is. Als er geen vrijwilligers komen koken, dan krijgen ze een goed gevulde soep.’ ‘Ook lusten veel van hen geen groentes’, zeg ik. ‘Klopt. En harde dingen eten ze niet graag. Appel. Dat is lastig als je veel tanden mist.’
De oudere man doet dit werk al vijfentwintig jaar. Aan het begin zaten ze op een andere locatie dan op de Marnixstraat. Toen was er ook nog geen deurbeleid. ‘Het was heel anders. Je opende een wc-hokje en daar zat dan iemand te spuiten.’ Nu hebben ze een deurbeleid: drugs en alcohol wordt niet getolereerd. Bij twee overtredingen kunnen de mensen niet meer terugkomen. ‘Nu is het ’s avonds heel rustig. De mensen gaan slapen en ‘s nachts kan je een speld horen vallen.’
Amsterdam telt zo’n 4000 tot 5000 daklozen. Het Stoelenproject is dan ook niet de enige daklozenopvang in Amsterdam. Het unieke aan Het Stoelenproject is echter dat de daklozen er niets voor hoeven te betalen. Het eten en slapen is gratis. Hierdoor is deze opvang wel de meest sobere. Er zijn geen douches en de logees moeten hun eigen slaapzak meenemen. Matrassen worden op de grond gelegd en ze slapen in de zaal waar ze eerder hebben gegeten.
Een oudere vrouw zit rechts achterin de hoek. Ze had precies mijn moeder kunnen zijn. Tot in de puntjes verzorgd. Haren goed geknipt en eerder op de avond was mij opgevallen dat ze met een keurig accent Nederlands sprak. Wat zou er gebeurd zijn? Naast me zit een man in pak en zijn snor is perfect verzorgd. Verderop een man met een laptop. Vele van hen zouden we op straat niet herkend hebben als dakloos.
De avond komt aan een einde. Al het eten is op. De vla met fruit heeft ook goed gesmaakt. Na drie uur lang aardappelen bakken en het eten uitdelen doen mijn voeten en rug zeer. Alle daklozen zijn tevreden en het moment dat we weggaan vult de zaal zich met luidgeklap. Met een glunderend gevoel verlaten we het pand.
