Ergens begin 2013 zette ik mijn handtekening onder de petitie die nu bekend staat als: BurgerforumEU. Ik vond het een heel goed initiatief en wat mij daarnaast bijzonder aansprak was het gemêleerde gezelschap dat de initiatiefnemers vormden. Ik ben het blijven volgen en was ook in Den Haag aanwezig toen de verzamelde handtekeningen werden aangeboden aan Helma Neppérus, voorzitter van Commissie voor Verzoekschriften en Burgerinitiatieven van de Tweede Kamer. Maar wat is het jammer dat het comité BurgerforumEU een mes in de rug gestoken krijgt door één van de deelnemers. Ik doel hierbij op hoogleraar Ewald Engelen. Hij heeft het Burgerforum onlangs de rug toegekeerd en er afstand van genomen.
Op 22 januari schreef Engelen een column. Hij gaf daarin aan dat hij het toch wel vervelend vond dat hij door sommige tegenstanders als ‘populist’ werd neergezet. En toonde in die column aan dat zij, degenen die hem betichtten van populisme, juist de echte populisten waren.
Maar de hoogleraar heeft kennelijk achteraf zijn knopen geteld en is daarbij tot de slotsom gekomen dat het lidmaatschap van het Burgerforum niet bijdraagt aan zijn opzet om serieus genomen te worden in zijn kritiek op de Europese integratie.
In een video-interview met de website We are change Rotterdam hoor ik de hoogleraar, gevraagd naar de redenen van zijn vertrek bij het Burgerforum, het volgende zeggen:
“De kring van ‘verstandige mensen’ heeft een aantal taboes. En één van die taboes is twijfels plaatsten achter het democratisch gehalte van Europese integratie en twijfels plaatsen bij de baten van Europese integratie. Dat is not-done en als je dat wel doet wordt je eigenlijk dus buiten de kring verklaard en dan is er verder ook geen argumentatie meer nodig want is het label gewoon je bent populist en als je eenmaal populist bent dan kun je hoog springen, je kan laag springen, je kan geleerde woorden gebruiken, je kan scheldwoorden gebruiken, maar het maakt geen flikker meer uit, je bent monddood. En dat is stomvervelend.”
De aanhalingstekens bij ‘verstandige mensen’ zijn van de Engelen zelf. Blijkbaar vindt hij ze toch niet zo erg verstandig. Maar hij vindt het stomvervelend dat hij vanwege zijn kritiek op de Europese integratie buiten de kring van diezelfde mensen terecht is gekomen. Want hij wil er kennelijk toch wel bij blijven horen. Zijn argumenten snijden nu echter geen hout meer, want ze zijn afkomstig van ‘een populist’. Wel vindt hij het stomvervelend dat hem dit is overkomen.
Engelen zou zich echter moeten afvragen of hij nog wel echt bij deze groep mensen wil horen. Want als je zo vooringenomen bent en de boodschapper van een onaangename boodschap zodanig kwalificeert dat je z’n boodschap terzijde kunt schuiven zegt dit wel iets over de mentaliteit van deze groep. Is die kring van ‘verstandige mensen’ wel echt de groep waar de hoogleraar bij wil blijven horen of zou hij het stof van zijn voeten moeten schudden?
“Ik heb het idee -en mijn medestanders ook- dat wij er in geslaagd zijn om de Nederlandse parlementariërs een democratisch geweten te schoppen, zoals dat heet. Ze hebben beseft dat deze groep burgers zich terechte zorgen maakt over deze soevereiniteitsoverdracht en dat die inderdaad leiden tot een uitholling van onze democratische grondrechten. En daarmee heeft het burgerforum, in ieder geval voor mij, zijn doel bereikt en dat was voor mij ook reden om te zeggen dat ik mij terugtrek uit het forum.”
Met dat democratisch geweten van onze parlementariërs valt het nog wel wat tegen. Van alle ingediende moties heeft er maar één de stemmingen overleefd. En dat was de motie van het CDA om de Raad van State meer onderzoek te laten doen naar soevereiniteitsoverdracht. Daar kon natuurlijk niemand zich een buil aan vallen.
Maar alle andere moties, de één wat krachtiger dan de ander, werden allemaal verworpen. Dat getuigt niet bepaald van een democratisch geweten en nog minder van een besef dat burgers zich zorgen maken over de uitholling van democratische grondrechten. Sterker nog, de parlementariërs hebben een dikke middelvinger opgestoken naar de ondertekenaars van de petitie. Om dan -zoals Ewald Engelen doet- te spreken over ‘een doel wat bereikt is’, is creatief omgaan met de waarheid.
In feite gebruikt Engelen een non-argument om zijn terugtreden uit het Burgerforum EU enigszins te kunnen rechtvaardigen. Daar komt nog bij dat door deze reden op te geven hij aangeeft dat hij de ondertekenaars van de petitie heeft misbruikt. Want als hij verkaart dat voor hem het doel is bereikt, namelijk parlementariërs het besef bijbrengen dat een grote groep mensen zich ernstig zorgen maakt over de uitholling van democratische grondrechten, dan is dit heel iets anders dan mensen oproepen om een petitie te tekenen om uiteindelijk een referendum over soevereiniteitsoverdracht te bewerkstellingen. Onder dat laatste staat zijn handtekening, niet onder zijn achteraf geformuleerde doelstelling.
“Het burgerforum is een wonderlijke coalitie geweest. Van allerlei mensen die op allerlei andere dossiers volstrekt andere dingen denken en daardoor dus politiek volkomen anders in de wereld staan. Maar wat wij met z’n allen deelden -en ik heb persoonlijk voordat dat burgerinitiatief überhaupt van de grond kwam het ook wel enigszins verbijsterend gevonden dat ik de zorgen die ik als burger vooral had over wat er plaats vond dat die niet veel breder, ook bij die kring van “die verstandige mensen” dat die niet veel breder leefden en dat het dus alleen maar kwam dankzij deze wonderlijke gelegenheidscoalitie dat we überhaupt in staat zijn iets aan bewust vorming kunnen doen. En dit is een gelegenheidscoalitie met mensen waarvan ik op een bepaald moment ook dacht ja, ik beschadig mijn eigen positie als ik langer bij dat burgerforum verbonden blijf en het belemmert mij om het publiek te bereiken waarvan ik denk dat het bereikt moet worden. Kijk een deel van dat publiek is natuurlijk vrij eurosceptisch en die volgen dit, maar het is met name die kringen van “verstandige mensen” waar je zou verwachten dat zoiets als democratische grondwaarden van groot belang zijn, dat ik ga proberen de komende maanden iets van een kentering te realiseren.”
Opgeheven is het Burgerforum allerminst en dat kan dan ook geen reden voor Engelen’s vertrek zijn geweest. Waarschijnlijker is het zijn angst voor een beschadigde positie geweest waardoor hij het Burgerforum de rug toekeerde. Een beschadigde positie die gaat ontstaan wanneer hij nog langer deel uit maakt van het samenwerkingsverband met ‘die andere’ initiatiefnemers. Want ‘die andere’ initiatiefnemers zijn blijkbaar mensen die vanwege hun mening over diverse dossiers, en dus op politiek gebied, volkomen anders denken dan Ewald Engelen zelf. En opvattingen huldigen die niet passen in de denkwereld van de ‘verstandige mensen’ waar Engelen mee omgaat.
Engelen wil ondanks de kritiek die hij heeft op het Europese integratieproject – wat not-done is binnen zijn kring van ‘verstandige mensen’ – toch wel heel graag bij de ‘verstandige mensen’ blijven horen. Het is, wat hij noemt, ‘zijn publiek’ dat hij wil bereiken.
Om door die mensen serieus genomen te worden, steekt hij een dolk in de rug van het burgerforum. Hij kwalificeert door zijn uittreden de overige initiatiefnemers van het burgerforum als politieke scharrelaars die in ieder geval door zijn publiek niet serieus hoeft te worden genomen.
Maar wanneer Engelen zich verheft boven de overige initiatiefnemers doet hij overigens precies hetzelfde als wat de gevestigde elite al jaren doet bij de kiezers: neerkijken op een opvatting die de hunne niet is. Een opvatting die het liefst wordt doodgezwegen. Een mooi voorbeeld daarvan is de recente oproep tot het censureren van eu-kritische opinie, zoals deze kritiek wordt geuit door Baudet & Rijpkema, in NRC Handelsblad.
Helaas beseft Engelen niet dat door dit uittreden zijn eigen positie en zijn boodschap in zeer sterke mate worden verzwakt. Want wanneer hij uit angst voor zijn positie anderen brandmerkt als niet serieus of populistisch, hoe serieus moeten Engelen en zijn boodschap dan nog worden genomen? Door afstand te nemen van het Burgerforum heeft hij zijn collega-initiatiefnemers en de ondertekenaars van de petitie verraden. Denkt Engelen nu echt serieus dat de ‘verstandige mensen’, nu hij geen lid meer is van het Burgerforum, zijn verhaal en zijn argumenten wél serieus nemen en er wél over nadenken?
Betrouwbaarheid en loyaliteit horen bij elkaar. Wanneer loyaliteit wordt ingeruild voor verraad diskwalificeert dit zowel de boodschapper als de boodschap. Maar wellicht is het publiek van ‘verstandige mensen’ van Ewald Engelen te onnozel om dat op te merken.
