Oekraïne staat in brand. Letterlijk. De voormalige Sovjetrepubliek verkeert in een splijtende machtsstrijd die al vele tientallen mensenlevens heeft gekost. De ontwikkelingen in Oekraïne doen ertoe voor EU-lidstaten als Nederland. De grote vraag is hoe Europa zich ten aanzien van Oekraïne dient op te stellen.
De Oekraïense tweestrijd zit diep. Kiev was ooit de ‘hoofdstad’ van Rusland, terwijl Lviv onderdeel was van Polen. De scheidslijn tussen Europa en Rusland is bijna nergens zo scherp als in Oekraïne. Het land werd in de vroege 20ste eeuw verdeeld door een tragisch conflict tussen de Bolsjewieken en hun tegenstanders. Stalin zou het land verder verhongeren in het kader van de collectivisatie, gevolgd door de invasie van de Nazi’s, die minstens zo meedogenloos huis hebben gehouden. Een eeuw lang werd Oekraïne geteisterd door onderdrukking, hongersnood en brute slachtpartijen: crises die niet alleen de bevolking zou decimeren maar ook een diepe wond achter zou laten.
Het Maidanplein in Kiev fungeert als het toneel waar deze strijd met veel geweld wordt gevochten. Maar de demonstranten laten zich al lang niet meer alleen leiden door hun oriëntatie op het Westen. Ze zijn vooral boos dat er op 16 januari wetten zijn aangenomen die van vrijwel elke Oekraïner die ooit een kritische email stuurde of een onwelgevallige foto op Facebook plaatste, een vijand van de staat maakt. Ze zijn tot op het bot gefrustreerd dat de President zijn machtsconcentratie – opgebouwd door het herroepen van de Grondwet die de Oranje-revolutie voortbracht – inzet voor belangen van politieke volgelingen en regionale steun, in plaats van het gehele volk. De Oekraïners hebben sinds de Oranje-revolutie van 2010 net iets teveel van hun vrijheid geproefd om dit te accepteren en herinneren zich de reden van die Oranje revolutie maar al te goed – het afzetten van een door stembusfraude gekozen president, welke in 2010 alsnog terugkeerde, en zijn belangrijkste opponent snel daarna de mond snoerde .
Het is aan de burgers van Oekraïne om zelf te besluiten over de wijze waarop hun land met de EU en met Rusland omgaat. Het is onaanvaardbaar dat Rusland bijzondere belangen en rechten in Oekraïne claimt. Het Russische beginsel van het ‘nabije buitenland’ dient helder door de internationale gemeenschap verworpen te worden. Oekraïne hoeft ook niet te kiezen tussen Oost en West. EU-lidmaatschap is, zoals het VVD-programma voor de komende Europese verkiezingen helder aangeeft, niet aan de orde. Lidmaatschap van de Euraziatische Unie wordt door regering en oppositie in Oekraïne afgewezen. Een democratische toekomst voor een stabiele Oekraïne is voor Nederland, de EU en voor Rusland een gemeenschappelijk belang.
Het Onafhankelijkheidsplein in Kiev
Wat zich op het Maidanplein in Kiev afspeelt is van belang voor de Nederlandse veiligheid. Nu de VS niet langer garant zullen staan voor de veiligheid van de Europese buitengrenzen, zal de EU zelf verantwoordelijkheid moeten nemen voor de buitengrensbewaking. Oekraïne is een belangrijke partner van de NAVO en met de Oekraïners wordt al succesvol samengewerkt voor de kust van Somalië om onze handelsbelangen te beschermen. Handel en veiligheid gaan hand in hand, en intensieve economische samenwerking zal op de lange termijn ook de veiligheid van de EU ten goede komen.
Ons belang wordt verder ook gedreven door handel. Met een BBP van 176,3 miljard is Oekraïne vanuit economisch perspectief een waardevolle economische partner. Nederland is daarnaast de derde investeerder en de achtste exporteur in het land, met in totaal ongeveer 250 bedrijven uit Nederland die actief zijn in Oekraïne. Een stabiel Oekraïne kan economisch verder groeien. Dat is in het belang van de Nederlandse economie.
Maar aan de oostgrens van Oekraïne regeert Poetin, die helemaal niet blij is met de westerse toenadering tot ‘zijn’ Oekraïne. De Russische president droomt van de restauratie van het respect dat Rusland wereldwijd en vooral in de eigen regio afdwong vanwege de kracht en macht van het Russische rijk. Poetin ambieert een variant op de Europese Unie, Een Euraziatische Unie dan zonder liberale democratie en rechtsstaat. Hij vreest voor de demonstranten op het Maidanplein. Niet voor niets zet Poetin de Oekraïense president Janoekovitsj flink onder druk om hard op te treden: wat er in Kiev gebeurt beschouwt Poetin als dress rehearsal voor wat Moskou mogelijk ook te wachten staat. Een door het Westen gesteunde opstand om Poetin van zijn troon te stoten.
Om die reden zal Poetin Oekraïne kost het wat het kost weghouden van de EU. Om zijn droom in stand te houden bood hij Oekraïne een slordige 15 miljard euro en een lagere gasprijs toen Oekraïne op het punt stond een samenwerkingsakkoord met de EU te tekenen. Op de korte termijn lijkt dit aantrekkelijk voor Oekraïne. Maar hulp is net als drugs. Het lijkt de oplossing in het begin, maar het werkt verslavend en alles vernietigend. De EU heeft Oekraïne meer te bieden. Vrijhandel met de grootste economie ter wereld.
Met deze realiteiten in het achterhoofd pleit de VVD voor een inzet die deze politieke, economische en veiligheidsbelangen centraal stelt. De EU moet als het aan de VVD ligt aandringen op een vrijhandelsakkoord met de Oekraïne, waardoor de toegang van Oekraïne tot de Europese markt verder uitgebreid. Een vrijhandelsakkoord met Oekraïne zou voor Nederland veel voordelen met zich meebrengen. Naast het feit dat een aantal grote Nederlandse bedrijven actief zijn in Oekraïne – zoals Shell, Philips en ING – is vooral het Nederlandse midden- en kleinbedrijf gebaat bij duidelijke Oekraïense regels met betrekking tot investeringen en handel. En handel is weer goed voor onze veiligheid.
Waar mogelijk dient de EU zich bovendien in te spannen voor politieke hervormingen en een deal tussen het Oekraïense leiderschap en de oppositie. In ruil daarvoor kan in internationaal verband gesproken worden over leningen om Oekraïne weer op de been te helpen.
Diegenen die blijven volhouden dat het einde van de geschiedenis is aangebroken hebben het mis. Met de zoveelste cultureel-ideologische confrontatie in de achtertuin van Europa kan slechts geconcludeerd worden dat ons een tumultueuze rit te wachten staat. De enige manier om in deze onzekere wereld te overleven is door te erkennen dat de situatie in onze achtertuin er toe doet, en door te erkennen dat een realistische politieke benadering noodzakelijk is. Precies om die reden dient Nederland zich in te spannen voor een associatieakkoord met Oekraïne: in het belang van onze economie, in het belang van onze veiligheid.
Hans van Baalen is leider van de VVD in het Europees Parlement, Han ten Broeke is woordvoerder Buitenlandse Zaken van de VVD Tweede Kamerfractie.
