De oudere generaties hebben het vaak over de ‘verhuftering van de samenleving’ en ‘het verval van normen en waarden’. Deze uitingen worden direct daarna in combinatie met ‘de jeugd van tegenwoordig’ genoemd. Wat zijn volgens diezelfde mensen de oorzaken van deze ‘problemen’? Het antwoord luidt vaak: “de ‘individualisering van de samenleving’ en daardoor het groeiende narcisme bij de jeugd.” De norm wordt steeds meer ieder voor zich en er wordt steeds minder aan anderen gedacht.
Het individualisme wordt vaak misbruikt als de filosofie die egocentrisme het verval van normen en waarden veroorzaakt. ‘Werk aan jezelf en denk alleen aan jezelf’ is volgens veel mensen de definitie van het individualisme. Dit is stigmatisering van een filosofie die juist veel positieve dingen tot gevolg kan hebben.
Zelfontplooiing is zeker een sterk onderdeel van het individualisme, het betekent niet dat het direct navelstaren of een groeiend narcisme tot gevolg heeft. Zelfontplooiing is een waarde die niet alleen de persoon zelf helpen in de groei, maar ook de mensen eromheen. Door zelfontplooiing kan het individu meer bereiken om zijn of haar omgeving te helpen en ook altruïsme is voor de gemiddelde persoon een manier om jezelf gelukkig te maken en te ontwikkelen. De groei en ontwikkeling van een collectief is onderhevig aan de groei van de individuen die samen het collectief vormen. Een team is net zo sterk als zijn zwakste schakel en dat is in zekere zin hetzelfde voor een maatschappij. Om als maatschappij te veranderen, moeten de individuen daarin zelf veranderen.
Egocentrische en narcistische mensen bestaan, maar zijn niet an sich een product van de individualisering van de samenleving. Hoe vertaalt dit dan bij het verval van de normen en waarden bij de jeugd van tegenwoordig?
Veel mensen kennen uit hun jeugd vast wel het beeld van de jongen die bij zijn vriendenclub de etter uithangt, maar wanneer er niemand in de buurt is hij niemand lastigvalt. Dit concept laat erg goed zien dat de persoon zelf geen slecht persoon is, maar dat de groepsdruk een gedrag veroorzaakt die normaal niet door de persoon zelf vertoont wordt als diegene alleen is. Is individualisering dan het probleem van de ‘verhuftering’ van de samenleving, of is het collectieve proces dat bij groepsvorming ontstaat juist een probleem? Het ‘wij tegen hen’ gevoel is sterker bij groepen dan wanneer een persoon alleen is. Kijk maar naar de goede jongen die bij een voetbalwedstrijd verandert in een agressieve hooligan door het groepsproces om hem heen.
Zo kom je bij de groeiende paradox dat de individualisering van de samenleving en de verhuftering ervan een positief verband hebben met elkaar. Terwijl de personen zelf vaak geen probleem vormen, maar de groep wel.
Individualisme kan zorgen voor meer onafhankelijkheid van het individu ten opzichte van het gedrag om hem heen. Zelfontplooiing zorgt voor meer zelfvertrouwen, waardoor het gevoel voor ‘acceptatie van de buitenwereld’ minder wordt. Hierbij kan je het individualisme juist zien als een oplossing voor de probleemjeugd en een bron van altruïsme. Één persoon bewegen om iets goeds te doen is makkelijker dan een hele groep. Een groep die op klein niveau al zijn eigen normen en waarden creëert.
Elke verandering in de maatschappij begint bij een individu en dat gedrag wordt weer nagebootst door iemand anders. Individualistische gedragsverandering is grappig genoeg een verandering op collectief niveau. Individualisering is dus juist geen probleem, maar men moet zich vooral bedenken op welke manier dat vorm te geven.
Positief gedrag op individueel niveau zorgt voor een positieve reactie van de omgeving, waardoor dit proces alsmaar doorgaat. De aanpak van probleemjeugd kan dus alleen effectief zijn als dat op individueel niveau gebeurt. Probeer dus een goed voorbeeld te zijn voor jouw omgeving, want dat gedrag wordt zeker overgenomen.
Beeld: Hope Gangloff
