Er stak symboliek in de persconferentie van de afgezette Oekraiense president Viktor Janoekovitsj, vrijdag in Zuid-Rusland. De bijeenkomst had plaats in Rostov-aan-de-Don, in het land van de kozakken, van oudsher de bewakers van de grenzen van het Russische Rijk.
Dat Russische Rijk wordt steeds verder teruggedrongen, nu ook de Oekraïne zich los willen maken van Moskou. De stuntelende zetbaas van het Kremlin in Kiev, Viktor Janoekovitsj, was zelfs gedwongen om naar het Russische Moederland te vluchten nadat een allegaartje van oudgediende oppositionelen, politieke romantici en extreem-rechtse nationalisten in de Oekraïense hoofdstad de macht overnam.
Veelzeggend was het optreden van Janoekovitsj. Hij leek niets te hebben begrepen. De verdreven president blijft de archetypische Sovjet-natsjalnik: de baas, die er zo aan gewend is de lakens uit te delen dat hij geen besef meer heeft hoe anderen zijn cynisme en corruptie haten. Een man uit een vorig tijdperk.
Vladimir Poetin, Ruslands president, ergert zich al jaren aan Janoekovitsj, met wie hij – in tegenstelling tot wat velen denken – een uitgesproken slechte relatie onderhoudt. Poetin zit nu, mede dankzij de incompetentie van Janoekovitsj en diens kliek, met een enorm veiligheidsprobleem aan Ruslands grenzen.
Een instabiele Oekraïne, waar de leiders van een agressief-nationalistische partij als Svoboda en de neo-nazi’s van Rechtse Sector steeds luidere machtsaanspraken doen gelden omdat hun gemaskerde aanhangers in de frontlinie stonden van de revolutie, is ook voor het Kremlin een horror-scenario.
De crisis concentreert zich nu op de Krim, waar een meerderheid van de bevolking zich verbonden voelt met Rusland. Het Russische zootje ongeregeld dat deze week naar de nieuwe brandhaard afdaalde om daar de etnische Russen ‘te verdedigen’ oogde aanvankelijk nogal kolderiek. De onvermijdelijke Vladimir Zjirinovski dook op in de marinehavenstad Sebastopol, hoewel de hysterische ultranationalist officieel in Oekraine persona non grata is.
Ook de Wolven van de Nacht, een beruchte biker-bende uit Moskou, onder aanvoering van Aleksandr Zaldostanov – een vriend van Poetin, met de bijnaam Chiroerg (‘Chirurg’) – vlogen naar de Krim om er hun patriottische plicht te vervullen. Doema-lid Nikolaj Valoejev, de reusachtige ex-bokser die bekend werd als het ‘Beast from the East’ was er al: hij moet in de beeldvorming de concurrentie aangaan met zijn Oekraiense oud-sportcollega Vitali Klitsjko, die in Kiev de verdreven Janoekovitsj wil opvolgen.
Terwijl die bekende Russen binnendruppelden en voor de camera’s hun eigen show opvoerden, schiep Poetin op de grond nieuwe feiten. Anonieme – maar in elk geval pro-Russische – soldaten bezetten vliegvelden op de Krim. En afgelopen nacht zouden nog eens tweeduizend Russische militairen zijn verplaatst naar het schiereiland, dat officieel een autonome regio in Oekraïne is. Dit gebeurde met instemming van de nieuwe Moskou-gezinde premier van de Krim, Sergej Aksjonov, die Vladimir Poetin officieel om hulp had gevraagd.
Omdat de Verenigde Staten en de Europese Unie niet zullen ingrijpen is de Krim feitelijk in Russische handen – ondanks een waarschuwing van Barack Obama aan Poetin en ondanks de recente tsunami aan loze beloftes door Europese politici aan de demonstranten op de Maidan. De nieuwe autoriteiten in Kiev zijn, hoewel ze luid protesteren, machteloos.
Met die situatie in het achterhoofd belde Poetin met Angela Merkel, David Cameron en EU-president Herman van Rompuy. Hij dreigde niet – heel slim – maar hij riep zijn collega’s op om mee te werken aan een de-escalatie van de situatie in Oekraine.
Voor Poetin betekent die oproep iets anders dan voor westerse leiders. Hij bedoelt: houdt de nieuwe machthebbers in Kiev in toom. Niet alleen voor het Kremlin, voor de meeste Russen heeft de Oekraïense revolutie een heel ander gezicht dan voor westerse waarnemers. In Russische ogen hebben in Kiev ‘fascisten’ een coup gepleegd. En de Russen hebben een punt, hoewel veel westerse commentatoren, kennelijk aangestoken door het romantische pathos van de revolutie, dit liever niet erkennen.
Russen zien hoe neo-nazistische leiders als Dmytro Jarosh en Olexander Muzychko van de beweging Rechtse Sector met hun goed getrainde paramilitairen nu hun kans grijpen. De aanhangers van Rechtse Sector sympathiseren behalve met Hitler en met de omstreden nationalistische Oekraiense leider en nazi-collaborateur Stepan Bandera ook met separatistische moslim-rebellen in de noordelijke Kaukasus. Olexander Muzychko schept graag op over het aantal Russen dat hij doodde tijdens de Tsjetsjeense oorlogen, toen hij als ‘commandant Sasjko Bily’ meevocht aan de kant van de opstandelingen tegen het Kremlin. Een filmpje waarop is te zien hoe diezelfde Muzychko en z’n mannen afgelopen week een angstige medewerker van het Openbaar Ministerie in de stad Rovno bedreigen en vernederen is een hit op internet.
Muzychko heeft gezworen tot z’n dood ‘te blijven jagen op Russen en joden’. Hij zal niet onder de indruk zijn van de reactie van de nieuwe Oekraïense minister van Binnenlandse Zaken, die waarschuwde dat hij dit soort agressief gedrag niet tolereert. Muzychko weet dat een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de nieuwe politieke elite, Oleh Tyahnybok, leider is van de extreem-nationalistische, xenofobe, homofobe en anti-semitische partij Svoboda, met zetels in de nieuwe regering. Kort geleden nog beweerde Tyahnybok, die op foto’s de Hitler-groet brengt, dat ‘de Moskou’s-Joodse maffia’ het in Oekraine voor het zeggen heeft.
Verder krijgt Muzychko dekking van zijn al even agressieve kameraad Dmitry Jarosh, de aanvoerder van Rechtse Sector, die na de machtsovername promoveerde tot vice-chef van de Oekraïense Nationale Veiligheidsraad. Het hoofd van die Veiligheidsraad is Andriy Parubiy, leider van de ‘verdedigers van de Maidan’, die in het verleden bekend stond om diens rechts-extremistische sympathieëen.
Zo vreemd was de opmerking dus niet van de Russische premier Dmitri Medvedev, die zei geen idee te hebben met wie het Kremlin in Kiev zou moeten overleggen ‘nu gewapende mannen met bivakmutsen er de macht hebben overgenomen’.
Dat westerse leiders als de Americaanse senator John McCain en ook een stoet aan Europese politici, onder wie de Belg Guy Verhofstadt en de Nederlander Hans van Baalen, zich op de Maidan lieten zien, in gezelschap van diezelfde neo-nazi leiders, heeft bij het Kremlin de achterdocht jegens het buitenland vanzelfsprekend verstrekt. Een Verhofdstadt, die nota bene president van de Europese Commissie wil worden, die de menigte toeroept: ‘Wij hebben gewonnen!’ mag bij ons op de lachspieren werken, voor de gemiddelde Rus, die opgroeide met de levend gehouden herinneringen aan de verschrikkingen van het nazisme, bevestigen dergelijke, provocerende beelden eens te meer het diepgewortelde Russische wantrouwen over de ware intenties van het Westen.
Russische machthebbers, geconfronteerd met de virulent anti-Russische propaganda van de nieuwe Oekraiense leiders, kunnen weinig anders dan veiligheidsmaatregelen nemen ter bescherming van de etnisch Russische bevolking op de Krim. Vladimir Poetin kan moeilijk achterover leunen en afwachten tot types als Jarosh en Muzychko met hun manschappen de Krim komen zuiveren van Russen en Joden.
Intussen moet Poetin hopen dat westerse leiders bij zinnen komen en hopen dat zij in overleg met het Kremlin en met de gematigde krachten in Kiev –zolang die nog niet door de neo-nazi’s zijn gemarginaliseerd – een oplossing voor het Oekraiense conflict zullen zoeken.
Voor de goede orde: Vladimir Poetin is geen democraat en hij staat aan het hoofd van een door en door corrupte en gecriminaliseerde staat. Maar als de bom op de Krim barst en de omliggende regio wordt meegesleurd in de chaos, is de wereld er een stuk slechter aan toe.
Een vreedzame oplossing, zonder de erkenning van Ruslands strategische belangen, is er niet. Dus moet het Westen Vladimir Poetins zorgen over het aandeel van de neo-nazi’s in de Oekraiense revolutie serieus nemen.
