Politiek denker van Duits-Joodse komaf die geloofde dat verschillende nazi-kopstukken alles behalve het kwaad zelve waren. Studeerde filosofie, maar weigerde om zichzelf filosofe te noemen, omdat ze zich bezig hield met de mensheid. “Niet met één man.” Protegé van Martin Heidegger. Gefascineerd door totalitaire politieke systemen. Deed voor The New Yorker verslag van het Eichmann-proces in 1961. Maakte vijanden als een van de meest vooraanstaande denkers in de twintigste eeuw. Levenslessen van Hannah Arendt (1906 – 1975).
Arendt was geen voorstander van clichés – “clichés en de standaard uitdrukkingen van gevoelens hebben de sociaal erkende functie van ons beschermen tegen de realiteit” – maar de eerste levensles is een van die quotes die je boven je bed moet hangen. Heeft verder geen toelichting nodig: “Het voorschrift waarmee ik mijn leven mee geleefd heb: bereid je voor op het ergste, verwacht het beste en neem wat op je pad komt.”
Het is misschien wel de belangrijkste universele drijfveer. Vrijheid, hoogstwaarschijnlijk gezien haar geschiedenis, was Arendt’s inspiratiebron. Niet alleen haar fascinatie met totalitaire staten kwam er vandaan, maar ook haar ambitie om zich te ontwikkelen als een politiek denker. “Om vrij te zijn in een tijd als de onze, moet iemand in de positie van een autoriteit zijn. Dat op zichzelf is al genoeg om mij ambitieus te maken.” Vrijheid betekende voor Arendt niet het kiezen uit een vooropgesteld rijtje mogelijkheden, maar juist het onverwachtse te doen. Iets nieuws te beginnen. Ontsnappen aan elke vorm van ‘noodzaak’.
Toen het boek over het proces van Adolf Eichmann, genaamd Eichmann in Jeruzalem: een report over de banaliteit van het kwaad uitkwam, kreeg Arendt de halve wereld over zich heen. En hoe. Een Joodse vrouw die zelf de Tweede Wereldoorlog had meegemaakt en een van de nazi-kopstukken niet voor verantwoordelijk hield? Het is vandaag de dag nog steeds een controversiële gedachte, maar Arendt bleef bij haar standpunt. Destijds was het ondenkbaar tegen de sociaal geaccepteerde gedachten over de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog in te gaan. Professor educatie Rick Ayers schrijft waarom Arendt zoveel teweeg bracht: “Het gerechtshof in Jeruzalem wilde Eichmann terecht stellen voor zijn daden, maar Arendt’s uitdaging was om na te denken over het systeem dat hem had geproduceerd. De moeilijkheid van haar aanpak was dat de realiteit ons allemaal aanging. Vandaag de dag nog steeds. (…) We houden ervan om onze Holocaust-verhalen zo simpel mogelijk te houden: weerloze slachtoffers en cartoonachtige slechteriken. Het grotere perspectief waartoe Arendt ons dwong is zoveel ongemakkelijker.” Enfin, levensles: kijk naar het grotere geheel en probeer de vragen te stellen waar men liever een simplificeert antwoord op wilt geven.
In 1954 verscheen haar essay The Crisis of Education. Arendts grootste kritiekpunt? Het gebrek aan ‘common sense’ binnen het onderwijs, als in dat leren niet gelijkstaat aan educatie.Volgens Arendt is educatie de grote mensenwereld introduceren aan een kind, niet simpelweg de overdracht van informatie aan kinderen. Goed, daar kunnen we een fijn Tweede Kamer-debat of zes over houden en alsnog nergens op uitkomen. De vierde levensles is het belang inzien van educatie. Aan het einde van The Crisis of Education schrijft Arendt: “Educatie is het punt waarop we beslissen of we genoeg van de wereld houden om er de verantwoordelijkheid voor te nemen. Tegelijkertijd gaat het om het willen redden van een ruïne. Educatie is tevens het punt waarop we beslissen of we genoeg van onze kinderen houden om ze niet buiten te sluiten in onze wereld. Het is onze taak om ze voor te bereiden op iets dat wij nog niet kunnen voorzien, een vernieuwing van een gemeenschappelijke wereld.”
En die gemeenschappelijke wereld kan niet gerealiseerd worden zonder eerst kritisch naar de maatschappij te kijken en zelf de verantwoordelijkheid te nemen. Om een belachelijk slechte grap te maken: voor die les leefde Hannah Arendt.
