Honderd jaar na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog maakt de jonge Belgische historicus Korneel de Rynck (1986) een reis door Europa. Hij bezoekt een aantal belangrijke plaatsen waar vreselijk gevochten is, gaat langs bij oorlogsmonumenten en spreekt met kenners en nabestaanden over de oorlog. Over de oorlog zelf schrijft hij aan de hand van de belangrijkste boeken die over de oorlog en veldslagen van de oorlog zijn geschreven.
Korneel de Rynck, die voor zijn masterscriptie de Vlaamse Scriptieprijs won en voor zijn boek De tuin van Tito. Een reis langs de spoorlijn Belgrado-Sarajevo de VPRO Bob den Uyl Prijs voor het beste reisboek, is een geboren verteller. Ook de lezer die een beetje thuis is in de Eerste Wereldoorlog ontdekt veel nieuws in dit boeiende boek. Zo wist ik vrijwel niets over de mislukte Oostenrijkse offensieven tegen Servië in 1914, het Russische beleg van het Oostenrijke fort Przemyśl in de winter van 1914-1915, de odyssee van het Servische leger naar het Griekse eiland Corfu in 1915, het Italiaanse front van 1916-1918 en het Salonikafront van 1918.
Behalve over deze onbekendere campagnes schrijft De Rynck ook over de Duitse invasie van België in augustus 1914, de eerste en tweede slag bij de Marne van 1914 en 1918 (beide keren werden de Duitsers teruggeslagen), de bloedige veldslagen in 1916 bij Verdun en de revier de Somme, de eerste en derde slag bij Ieper van 1914 en 1917, de mislukte Gallipolicampagne (toen de Britten een poging deden om Istanbul te veroveren) in 1915, de Duitse overwinning op de Russen bij Tannenberg in 1914, het mislukte Russische Brussilov-offensief van 1916 en het Verdrag van Brest-Litovsk van maart 1918. Het boek begint, zoals dat hoort, bij de moord op aartshertog Franz Ferdinand in Sarajevo op 28 juli 1914 en eindigt bij de ondertekening van de wapenstilstand op 11 november 1918 in Noord-Frankrijk.
Helaas schrijft De Rynck niet over de Kaukasuscampagne tussen Rusland en het Ottomaanse Rijk. Deze campagne zorgde er voor dat de Armeniërs begin 1915 in opstand kwamen tegen de Turken. Dit had de deportatie van honderdduizenden Armeniërs naar de Syrische woestijn tot gevolg, een gebeurtenis die de geschiedenis is ingegaan als de Armeense genocide, hoewel Turkije de term genocide betwist. Misschien vond De Rynck dit onderwerp te gevoelig. Of misschien vond hij een reis naar deze gebieden aan de uiterste rand van Europa een stap te ver. Ik hoop dat hij hier in de toekomst nog over wil gaan schrijven. Misschien kan hij in dit verslag de val van de Sovjet-Unie en de conflicten in Armenië, Azerbeidzjan en Georgië meenemen.
Het aardige van De Rynck is dat hij uitgebreid schrijft over de monumenten die hij bezoekt en andere tastbare herinneringen. Die monumenten zijn er niet alleen om het verleden te herinneren maar ook om het heden te legitimeren. Als de geschiedenis weer een andere wending neemt dan verandert de herinnering ook. Een mooi voorbeeld is de treinwagon waar de Duitsers op 11 november 1918 hun overgave tekenden. De wagon kreeg na de Eerste Wereldoorlog een prominente plaats toebedeeld op een Franse herdenkingsplek. Nadat Frankrijk in 1940 een smadelijke nederlaag tegen de Duitsers leed liet Hitler de Fransen in 1940 de overgave tekenen in diezelfde wagon. Toen het enkele jaren later duidelijk werd dat de Duitsers de Tweede Wereldoorlog zouden verliezen besloot de SS om de treinwagon te vernietigen, zodat de Fransen de wagon niet opnieuw van stal zouden halen om de Duitsers terug te pakken. Met het fort Brest, waar begin 1918 het voor de Russen vernederende Verdrag van Brest-Litovsk werd getekend, neemt de herinnering weer een ander loopje. In de zomer van 1941 werd dit fort ‘heroïsch’ (volgens de geschiedschrijving van de Sovjet-Unie dan) verdedigd tegen een nazi-overmacht. Het museum, dat tegenwoordig in Wit-Rusland staat, is nu bijna helemaal gewijd aan dit beleg. Aan de vrede van begin 1918 wordt men niet graag herinnerd.
Ten slotte nog een woord over de boektitel. Hoewel de titel IJzeren Oogst in het boek nergens expliciet wordt uitgelegd, slaat dit natuurlijk allereerst op het Belgische front aan het riviertje de IJzer, waar de Belgen vier jaar lang stand wisten te houden tegenover een Duitse overmacht. Ook slaat het op de slachtvelden waar vele doden gevallen zijn, en waar archeologen af en toe nog ijzer uit de grond halen (niet-ontplofte bommen en granaten, helmen, geweren enzovoort). Het front aan de IJzer was voor Korneel de Rynck ook dichtbij huis. Waar hij voor zijn andere reizen het vliegtuig, de trein of de auto moest pakken, kon hij dit slagveld via de fiets bereiken.
N.a.v.: Korneel de Rynck, IJzeren oogst. Een reis door Europa en de Grote Oorlog (De Bezige Bij Antwerpen 2014). ISBN 9789085424277. 393 pagina’s. €24,99.
