Met een klap stort de rijstschuur van de wereld in. Verbijsterde Thai zien wanhopige boeren oprukken naar Bangkok en vrezen een leven zonder rijst. Alles draait in Thailand om rijst. Ons land is de rijstschuur van de wereld, leren kinderen op school. Lesboekjes melden dat ‘we zelfs de mensen in grote landen als China en Indonesië voeden’. De Thai zelf eten de hele dag door rijst. Witte rijst – en in het noorden en noordoosten vooral kleefrijst. Het woord voor ontbijt, lunch en diner is niet voor niets kinkao – rijst eten. Ook de populairste nagerechten zijn gemaakt van rijst.
Amerikaanse fastfoodketens moeten zich aanpassen. De McKaokaphokai is een bestseller: rijst-met-basilicum en stukjes kip. Rijst is leven. Zelfs na de dood, bij het afscheidsritueel, speelt rijst nog een belangrijke rol. Logisch dat het land op z’n kop staat, nu het op alle fronten mis gaat met het witte goud.
Thailand is sinds mensenheugenis de grootste rijstexporteur ter wereld. Maar in januari nam India opeens die positie in. Een maand later streeft ook Vietnam de verbijsterde Thai voorbij.
De Thaise rijst is te duur. Bovendien is het door weersomstandigheden van slechte kwaliteit. De pakhuizen puilen uit. De angst is dat ongedierte daar de rijst definitief onverkoopbaar maakt. Tegelijkertijd hebben veel rijstboeren zelf nauwelijks te eten. Wanhopig rukken ze op naar Bangkok.
Voor Thaise rijstboeren is het altijd sappelen geweest. Het verbouwen van rijst is een lang en arbeidsintensief proces. De opbrengst is minimaal. Als de boeren hun eigen arbeidsuren en die van hun familie zouden meerekenen, leiden ze verlies. Dat doen ze dus niet.
Maandenlang zwoegen de boeren al bukkend onder de brandende zon met de voeten in het water, omringd door muggen en waterslangen.
Het begint met ploegen van de onder water gezette grond. Dan krijgt de waterbuffel of de mechanische variant daarvan, een zware houten balk achter zich aangehangen om de grond vlak te trekken. Dan pas is het tijd om te zaaien.
De rijstplanten groeien dicht op elkaar en worden na verloop van tijd ‘geoogst’ en handmatig uitgeplant – plant voor plant, op vijftien centimeter van elkaar. Na honderd dagen is het tijd de halmen te snijden. Dan begint het drogen en dorsen.
Net zoals de Siamese adel lang geleden, lieten ook de politici van de stedelijke elite zich later weinig gelegen liggen aan het lot van hen die hun land dagelijks voeden. Alleen in verkiezingstijd kwamen ze naar de boerendorpen. Met drank en geld om stemmen te kopen.
De boeren worden eindelijk serieus genomen als in 2001 biljonair Thaksin Shinawatra via zijn nieuwe Thai Rak Thai-partij (Thai houden van Thais) aantreedt als premier. De oppositie schreeuwt moord en brand, maar de rijkste inwoner van de noordelijke stad Chiang Mai drukt revolutionaire verbeteringen door voor zijn ploeterende streekgenoten. Betaalbare gezondheidszorg, bijvoorbeeld. En een investeringsfonds voor elk dorp.
Vol vertrouwen stemmen boeren in 2011 massaal op de zus van Thaksin, die zelf het land ontvluchtte nadat hij werd veroordeeld voor corruptie en landverraad. Yingluck Shinawatra belooft de boeren een beter inkomen via een gegarandeerde rijstprijs.
Massaal verkopen de boeren hun rijst aan de overheid tegen gemiddeld 140 procent van de marktwaarde. Door die rijst als grootste exporteur mondjesmaat te verkopen aan landen als China en Indonesië, zou de prijs op de wereldmarkt vanzelf stijgen. Op die manier kost de maatregel niets.
Maar Thailand blijkt geen OPEC en rijst is geen olie. Kleinere rijstproducerende landen profiteren van de beleidswijziging in Bangkok en de regering blijft met een enorme rijstberg zitten, waarvan de kwaliteit afneemt.
En de boeren? De boeren krijgen geen satang – geen cent. Tot nu toe zoekt de regering Yingluck tevergeefs naar mogelijkheden geld vrij te maken om in elk geval een deel van het geld te kunnen uitbetalen.
We zijn een zwaar bestaan gewend, zegt de jonge rijstboer Chang uit de noordelijke provincie Sukothai. Maar nu komt alle ellende samen.
‘Een half jaar geleden rotte de rijst weg tijdens de grote overstromingen. Daarna verschrompelde het nieuwe zaaigoed tijdens de eerste vorst sinds dertig jaar. Toen kwam de droogte. Maar wat ons echt nekt is dat de regering geen geld heeft om de rijst te betalen die ze vorig jaar van ons heeft gekocht. Ik heb al maanden geen inkomsten. Ook geen geld om nieuw zaaigoed te kopen. Ik kan mijn familie nauwelijks nog voeden.’
De Thai zien de toename van overstromingen en droogte als een lot van de natuur. Als een natuurlijk Thais gegeven accepteren ze ook dat kostbare plannen voor irrigatie en landverkaveling stuk lopen op corruptie en fraude.
Maar het kwijtraken van de internationale toppositie raakt de trotse Thai wel. Ook die in de steden. Indruk maken de tv-beelden van wanhopige boeren die – in de steek gelaten door overheid, banken en geldwoekeraars – de wanhoop nabij zijn.
De Bangkokse middenklasse, die al maanden demonstreert tegen de regering, zamelt deze week geld in om de boeren te helpen. Voor de protestleiders is het rijstdrama koren op de molen: Het toont het wanbeleid aan van premier Yingluck.
De rijstschuur stort in. De Thai moeten hun schoolboekjes herschrijven.
THAILANDTIPS – Rijst eten: Vlees, vis en kip eten zonder rijst vinden Thai raar. – Witte rijst? Leg iets van het hoofdgerecht op de rijst en schuif er dan de lepel onder. – Kleefrijst? Rol een bolletje in je rechterhand, druk er met de duim een gaatje in en pak vervolgens met dat bolletje een stukje vlees of salade op.
Meer verhalen uit Thailand? Neem een abonnement op het kanaal van Jos Campman.
