Veel mensen denken dat de eerste gevallenen van de Eerste Wereldoorlog de Oostenrijkse kroonprins aartshertog Franz Ferdinand en zijn vrouw Sophie zijn, die op 28 juni 1914 door een Servische terrorist waren vermoord. Zij doen echter niet mee omdat ze geen militaire doden waren en sneuvelden op het ‘veld van eer’. De twijfelachtige eer de eerstgevallenen van de Eerste Wereldoorlog te zijn gaat naar de Franse korporaal André Peugeot en de Duitse onderluitenant Albert Mayer. Zij kwamen op 2 augustus om bij een schermutseling bij het dorp Joncherey, dat in 1914 nog vlakbij de Frans-Duitse grens lag. Beide militairen zijn officieel aangemerkt als de eerste gevallenen van de Eerste Wereldoorlog en hebben beide ook een monument gekregen.
Waarom vond de schermutseling op 2 augustus 1914 plaats, een dag voor de officiële oorlogsverklaring van Duitsland? Wie doodde wie? Hoe herinnerde Frankrijk zich dit eerste gevecht uit de Eerste Wereldoorlog? En hoe Duitsland? Op deze en andere vragen gaat archeoloog, journalist en schrijver Theo Toebosch in in zijn petite histoire, die toch 317 pagina’s lang is.
Op zondagochtend 2 augustus maakte Mayer met zijn groep cavaleristen een verkenningstocht in Frankrijk. Bij Jonchery, zo’n tien kilometer van de grens, stuitten ze op een aantal Franse soldaten. Bij deze schermutseling kwamen korporaal André Peugeot en onderluitenant Albert Mayer om. Over de schermutseling zelf waren meerdere verhalen in de omloop. Volgens een Duits verhaal hakte Mayer met zijn sabel een Franse soldaat neer en werd een ander Franse soldaat door een lans doorboord. Vervolgens zouden de Duitse cavaleristen op een overmacht van twintig Fransen gestuit zijn. Mayer zou tijdens dit tweede gevecht dodelijk getroffen zijn, maar gelukkig wisten de anderen te ontsnappen.
De Fransen hadden daarentegen een heel ander verhaal: Peugeot was niet gesneuveld maar vermoord. Duitsland was op 2 augustus zonder officiële oorlogsverklaring Frankrijk binnengevallen. Deze Duitse aanval was een bewijs dat Duitsland schuldig was voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, wat de Duitse inval in het neutrale België uiteraard ook bewees. Peugeot werd een martelaar, werd gebruikt voor de Franse oorlogspropaganda en kreeg na de oorlog ook een monument, dat uiteraard in 1940 verwoest werd door de Duitsers die Frankrijk toen opnieuw binnenvielen.
Het verhaal van Toebosch is helaas nogal aan de lange kant. Met name de nageschiedenis is veel te uitgebreid verteld en wordt daarom zelfs een beetje saai. Knap dat Toebosch dit allemaal zo precies onderzocht heeft, maar hij had het een stuk korter kunnen beschrijven. Ook de voorgeschiedenis is bij vlagen te lang. Informatie over Peugeot en Mayer is natuurlijk zeer relevant voor het verhaal, zij zijn immers de dramatis personae, maar de Marokko-crisis van 1911 en andere gebeurtenissen hadden beknopter of misschien wel helemaal niet hoeven te worden verteld. Niettemin is het een boeiend verhaal geworden over een tragische gebeurtenis die beide landen militair gezien niets heeft opgeleverd, behalve twee doden.
N.a.v.: Theo Toebosch, De eerstgevallenen (De Bezige Bij Amsterdam 2014). ISBN 978902348448. 317 pagina’s. €19,90.
