“Ik ben geboren in Zuid Limburg”, vertelt CDA-lijsttrekker Esther de Lange. Haar herinneringen aan Europa gaan ver terug: “Wij reden door Duitsland als we naar opa en oma gingen. Dat is een weg van Koningsbosch naar Brunssum. Er waren daar geen stopplaatsen of afslagen. Dat was voordat de interne markt bestond. Mijn vroegste herinnering aan Europa is dat we over die weg reden en dat dat spannend was. Je mocht daar niet stoppen en als je sigaretten naar buiten gooide werd je aangehouden. Vroeger heeft mijn oma in Limburg nog boter gesmokkeld.”
De romantiek van toen is in Europa verdwenen. Meer dan ooit is er kritiek en zullen lijsttrekkers bij de Europese verkiezingen moeten uitleggen waarom ze het vertrouwen van burgers waard zijn. Wat is de CDA-boodschap voor Nederland in een ‘slagvaardig Europa’, zoals het verkiezingsprogramma ons belooft? Een gesprek over de afbrokkelende steun voor Europa en de CDA-visie om dat tij te keren. De Lange heeft het herstel van vertrouwen in Europa tot een van haar hoofdthema’s gemaakt:
“Dat spannende en positieve gevoel wat ik op mijn achtste op die achterbank had, wat mensen ook hadden toen de muur viel, dat gevoel is weg. Mensen hebben geen vertrouwen meer in Europa. Dat is natuurlijk een hele zure constatering. Veel politici gaan daaraan voorbij. Die doen alsof het nog steeds business as usual is. Ik zeg: de tijden zijn veranderd, als wij niet eerst dat vertrouwensprobleem aanpakken, dan zou het kunnen dat mijn zoontje over vijftien jaar geen Europese Unie meer heeft. Dan hebben we het kind met het badwater weggegooid.”
Waarom brokkelt die steun volgens jou af?
“Toen de muur was gevallen hadden ook Nederlanders het gevoel dat we in Europa allemaal bij elkaar horen. We waren blij dat de muur weg was. En nu, en terecht, zegt een douanebeambte tegen mij dat hij anders kijkt naar een Belgisch kenteken dan naar een Roemeens kenteken. Europa is groter geworden en dat leek in eerste instantie heel positief, maar het ging te snel. Je moet dan in elk geval concluderen dat je niet op deze weg verder kunt. Want nog groter in korte tijd zal ertoe leiden dat het draagvlak nog verder afbrokkelt.”
Het CDA wil de Balkanlanden er voorlopig niet bij en Turkije moet wachten.
“Bij Turkije gaan we een stapje verder en zeggen we: werk met voorrang alternatieven uit. We moeten eerst de zaken in eigen huis op orde hebben voordat we kunnen kijken of de Europese Unie groter kan. Maar bij Turkije willen we echt iets anders. We kunnen hetzelfde zeggen over de Oekraïne. Een land dat zo op het snijvlak ligt tussen Europa en Rusland, ga je daaraan trekken en zeggen dat ze dat keurslijf van Europa in moeten? Of zorg je ervoor dat de mensen die van onderop vechten voor een rechtsstaat, dat je die de kans geeft zonder ze een keurslijf in te dwingen?”
Het CDA wil geen groter Europa, maar verder blijft Europa eigenlijk hetzelfde. Dat zeg je zelf al: ‘business as usual’.
“Het CDA heeft zich verzet tegen de toetreding van Roemenië en Bulgarije tot Schengen (verdrag dat vrij verkeer van personen regelt, CA). Dat is bij de oude garde in Brussel not done. Of je tot de oude garde behoort is niet een kwestie van leeftijd. Ik heb collega’s die twee keer zo oud zijn als ik en die heel goed doorhebben dat er iets fundamenteels aan het veranderen is. De oude garde zijn mensen die naar Brussel vertrekken om Europarlementariër te worden en twee jaar later zo opgegaan zijn in die Brusselse bubbel, dat ze niet meer weten wat daarbuiten speelt. Dat is een groot gevaar. Als Europarlementariër moet je waken over je wortels thuis en het onderhandelingsspel in Brussel kunnen spelen.”
Maar desondanks is de Europese Unie over vijf jaar niet fundamenteel veranderd. De interne markt is er over vijf jaar nog.
“De interne markt is een grote verworvenheid en daar wil ik voor vechten. Het gevaar zit in het verhaal dat de interne markt zo geweldig is. De VVD vertelt dat verhaal nog steeds en wil deze nog steeds uitbreiden met allerlei producten en diensten. Mijn punt is dat je daarmee voorbij gaat aan de zorgen die terecht leven bij mensen.
“Iedere Nederlander voelt aan zijn water aan dat we in het buitenland ons geld verdienen. We verkopen onze producten vooral in Duitsland en elders. Maar we zien ook een interne markt waar mensen die zich niet aan de regels houden of die daar creatief omheen werken aan het langste eind trekken. En dat heeft dus met dat vertrouwen en draagvlak te maken. Mensen willen die interne markt wel, maar mensen willen ook een eerlijke kans. En dus niet dat anderen die zich niet aan de regels houden winnen.
“Als je het halleluja-verhaal gaat houden over de interne markt zoals de VVD, ben je over vijf jaar nog meer draagvlak kwijt. Als je nog meer draagvlak kwijtraakt, krijg je dat er meer mensen komen die zeggen: ‘stap er maar uit’. Die houding van ‘terug achter de dijken’ is voor Nederland echt gevaarlijk. Je moet dus het goede overeind houden: de interne markt waar we onze centen verdienen, maar filter wel de rotte appels eruit.”
Noem eens wat rotte appels.
“Neem de transportondernemer die van de ene op de andere dag niet meer in Nederland gevestigd is maar op Cyprus en alle Nederlanders de laan uitstuurt en Letten in dienst neemt. Zijn collega uit hetzelfde dorp doet dat niet. Je weet dan wie er goedkoper is. Een ander voorbeeld is de legbatterij. We hebben afgesproken in Europa dat we de legbatterij verbieden maar in Tsjechië staan ze doodleuk. Die eieren zijn dertien procent goedkoper. Dat zijn de dingen die je moet aanpakken.
“Er zijn te veel van dit soort voorbeelden. Begrotingsdiscipline is natuurlijk een hele belangrijke. Jij noemt deze voorbeelden details, maar het gaat om de optelsom waardoor mensen zeggen: ‘ik dreig af te haken.’ Dan zijn dit de zaken die je met prioriteit moet aanpakken.”
Jij presenteert het aanpakken van die rotte appels als een oplossing voor de onvrede. Maar van die voorbeelden merken mensen weinig, het is erg abstract en ver weg.
“Een vreselijk gezegde is: vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Je bent het vertrouwen heel snel kwijt en daar heeft Europa nu last van. Je kunt het vertrouwen terugwinnen door de komende jaren consistent en geloofwaardig te zijn. Dat heb ik tot mijn speerpunt gemaakt. In de sectoren waarin iets verandert gaan mensen dat verdomd goed merken. Nu houden mensen zich aan de regels en hun concurrent is dertien cent goedkoper. Mensen hebben echt wel door als de afspraken worden nageleefd.
“Kijk naar wat er in Frankrijk gebeurt. Ze hoefden een jaar niet te voldoen aan de drieprocentsnorm. Het tweede jaar weer. De deal is dat je wel de goede kant op moet gaan. Maar dat gaan ze ook niet. Dus ze hebben nu twee jaar het voordeel van de twijfel gekregen, maar als je geloofwaardig wilt blijven moet je nu consequent zijn. Het kabinet geeft daar geen helderheid over: hoe gaan ze ermee om als blijkt dat Frankrijk weer niet aan de normen voldoet? We hebben een premier nodig die niet in Nederland het ene zegt en in Brussel het andere doet. Je hebt leiderschap nodig.”
Maar waar staat het CDA inhoudelijk echt voor? Jullie programma komt erg eurofiel over. Er staan drie punten in waarbij het CDA kritisch is: richtlijnen moeten ingetrokken kunnen worden, de pensioenen blijven Nederlands en de Europese Commissie komt met een takenlijst. Maar het rijtje voorstellen waarbij het CDA voor Europese regels is of die wil behouden is zeer lang: meer controle door de Europese Commissie, vervolmaking interne markt, een Europees duurzaamheidsplan, integratie van de elektriciteitsmarkt, hervorming van de arbeidsmarkt in de lidstaten, coördinatie van het behoud van sociale rechten, een bankenunie en een Europees depositogarantiestelsel. En zo kan ik nog wel even doorgaan. Ik lees nergens – behalve de pensioenen – dat Europa zich er niet mee moet bemoeien. Wat is de filosofie van het CDA?
“Dat lijstje komt er vaak op neer dat we handhaven wat er al is. De reflex van veel partijen is dat als er iets fout gaat, dat er dan meer moet komen. Wij zeggen juist dat er op veel terreinen een pas op de plaats moet komen. Maar: handhaaf grensoverschrijdend wat je met elkaar hebt afgesproken. Mijn prioriteiten voor de komende vijf jaar liggen op het terrein van energie, defensie en een eerlijke economie. Dat zijn de kernpunten.”
Wij horen de PVV nu al zeggen dat we helemaal geen Europese defensie willen.
“Het besluit of mensen naar een front gaan is een nationaal besluit. Duitsland gaat niet beslissen of Nederlandse jongens en meisjes uitgezonden worden. Maar ik stel wel vast dat de Belgische marine bijna niets meer kan zonder Den Helder. In Europa bestaat op dit terrein veel versnippering. Daar valt nog een enorme slag te maken. Ik denk dat dit een van de kerntaken is. Poetin maakt dat nu nog eens extra duidelijk. Gaan we ons uit elkaar laten spelen als 28 landen of gaan we er een eensgezind antwoord op formuleren? Mensen voelen wel aan dat je samen sterker staat dan alleen.
“Ik wil geen sociaal beleid, ik ben geen Paul Tang [lijsttrekker PvdA bij de Europese verkiezingen, CA]. Ik wil de markt eerlijker maken en daar zijn sociale knelpunten. Maar een sociaal-beleid-wollen-deken, dat werkt niet. De bestaande knelpunten oplossen, dat is mijn sociale Europa. Dat zijn de punten die je moet oplossen en die je grensoverschrijdend moet aanpakken. Maar een Europese werkloosheidsnorm met gesubsidieerde banen, dat zadelt de komende generatie alleen maar met problemen op. Daar heb je structureel helemaal niks aan.
“Het CDA heeft een nuchtere houding voor Nederland in Europa. We bereiken kleine en grote dingen. Daar put ik voldoening uit, ook al wordt het niet door iedereen gezien. Ik blijf gemotiveerd om aan draagvlak te werken, want het is erop of eronder. We kunnen in een situatie komen waarin de huidige Europese Unie door de huidige generatie politici opgegeven wordt. Terwijl de generatie van mijn zoontje Europa meer dan ooit nodig zal hebben.”
Chris Aalberts sprak Esther de Lange in de Sint Janskerk in Utrecht. Dit interview is geautoriseerd.
